ozdemiri tarafından yazılmış tüm yazılar

Genel, Kitaplar

LES GILETS DE SAUVETAGE

          CANYELEKLERI İÇİN ÖNSÖZ      

Canyelekleri Tavandadır  (Cem Yayınları, 1989) adlı şiir kitabım Fransa’da Les Gilets de Sauvetage  başlığı ile L’Harmattan yayınevinin “Regards Turcs” dizisinde  Ferda Fidan’ın çevirisi ve önsözüyle yayınlandı (Mayıs 2020) yayınlandı.

Fransa’da yayımlanan altıncı kitabıma çevirmen Ferda Fidan’ın yazdığı önsözü okumanıza sunuyorum.

Özdemir İnce

10 Haziran 2020

***

FERDA FİDAN / CANYELEKLERI İÇİN ÖNSÖZ [i]        

Özdemir İnce’nin ana eseri olarak kabul edebileceğimiz Canyelekleri Tavandadır Nazım Hikmet’in Memleketimden İnsan Manzaraları’ndan beri, aynı tarzda, bu denli güçlü bir yapıt ortaya çıkarmamış olan Türk şiirinde önemli bir köşe taşı oluşturur. Bu uzun dramatik şiir bizi fırtınalı Türk tarihî içinden geçen bir anlatının çalkantılı nehrine sürükler. Bazen birbirine karışan, yer değiştirerek birbirini yansıtan sayısız seslerin oluşturduğu polifonik bir yapıda, ozan çeşitli sahneler, düşler ve anılardan oluşan bir bütünü, bu olayları bir düzene oturtma çabalarını boşa çıkaran kesintisiz bir akış içinde sunar. Düşsel bir yolculuğun çeşitli evrelerine denk gelen değişik uzunluktaki bölümler, başdöndürücü bir girdap içinde, geçmiş ve bugünün birbirine karışıp, üst üste gelmesiyle, zorbalığın farklı suretler altında bengi dönüşünü ve geçmişin bugüne kadar sarkmasını anlatır.

          Düşsel bir yolculuk fikri şiirin ilk cümlelerden itibaren belirir : artık uzaklarda kalmış olsa da, hafızaya derinden kazınmış büyülü bir çocukluğun hatırası ile sanki, doğduğu Akdeniz coğrafyasının sınırlarının ötesinde, zaman ve mekanda yapılacak bir yolculuk çocuk şairin kaderinde yazılıymış gibi : « Çoktan hazırdı / üzerine yıldız tozları yağmış tekne ». Ama bir deniz yolculuğu ilk baştan sezdirilmiş ise de, bir facia fikri de aynı anda ortaya atılmıştır, daha sonra her bölümün sonunda tekrarlanarak bir nakarat haline dönüşecek olan, tarihin pisliklerinden arınma ve yükseliş çabası salık veren bir çağrı, bir ihtar niteliğindeki tümce aracılığıyla:

«Canyelekleri tavandadır ! »

          Fransız şiirinde benzeri olmayan, fakat derin bir metinlerarasılık boyutu olan Canyelekleri daha çok Ezra Pound’un Cantos’unu ya da Neruda’nın Canto general’ini andırır. Metin, bu eserlerde olduğu gibi, bir insan freski ortaya çıkarır ki gerçek, düşsel, ya da anonim, güçlü ya da ezik, karakterleri bu alegorik yolculuğun yavaş yavaş şiirsel dille yazılmış bir romana dönüşmesine önayak olurlar. Cengiz Han ya da Hitler gibi tarihsel zorbalarla, Battal Gazi ya da Deli Dumrul gibi ortak hayal ürünü, ya da Eyub ve Nuh gibi kutsal kitaplardan devşirilmiş kahramanların yan yana geldigi yapıtta, düzyazı bölümler, serbest dizeler, mektuplar, eskort kızların çeşitli semtlerdeki tarifeleri türünden haberleri içeren gazete yazıları, peşi sıra gider, ve sonuçta, en kabasından en yazınsalına, tüm dil düzeylerinin kullanıldığı  kaleydoskopik bir bütün ortaya çıkar.

          Asırlar boyunca sürmüş olan iktidarın kıyıcı şiddeti ve yoksul kitleleri mahveden feci savaşlar karşısında, dine sığınmanın anlamsızlığını da eleştiren ozan, özellikle, 1977 yılında aşırı milliyetçiler tarafından işlenen Maraş katliamına değinirken, Tanrı’nın insanın çilesi karşısındaki dayanılmaz kayıtsızlığını sorgular. (« sormadı Rab « Kardesin Hâbil nerede ? » diye Kâbil’e/ çünkü duymadı kardeş kanının/ topraktan bağıran sesini » ).

Sosyo-ekonomik ilişkilere olan bakış açısı her ne kadar materyalist olsa da, Özdemir İnce’nin buradaki dünya görüşü kutsal kitaplardan ve Türklerin mitolojisinden alınmış, ilk yapıtlarından beri en önemli esin kaynağı olan bir tür mistisizmin de etkisinden yoksun değildir. Zira ozanın düşüncesinde, kutsal kitaplar, mistik öğeler, insanlığın ortak inanç biçimini ve ruh dünyasını yansıtmaları açısından, zengin kaynaklardır. Günümüz Türk toplumunu daha iyi çözümlemek, ve asla aşılamaz bir ötekiliğin imgeleri olarak görmediği insanların ruhuna dokunmak için, tarihsel olaylara ve mitoslara yaptığı göndermelerde, içindeki şimşeği serbest çağrışımlar yolu ile yakalamaya çalışır.

« Ben bir başkasıdır » diyen Rimbaud’nun fikrine, diyalektik bir boyut ekler : « Başkası da benim ! » : ve başkalarıyla kendisi arasında bir özdeşlik kurarak, kâh Roma lejyonlarından kaçan bir barbara, kâh bir siyasal suçlunun karısına, kâh oğlu cunta tarafından idam edilmiş ve onulmaz acılara boğulmuş bir anneye, veya bölgesel zorbaların boyunduruğu altında ezilerek cehalete gömülmüş halkın sembolü olan, sağır ve dilsiz zavallı bir köylüye dönüşür.  Böylece ozan, başkasının ağzından konuştuğu bu benli anlatı yoluyla, her zaman, her coğrafyada, baskı altında ezilen, vurulan, sürgün edilen insanın sözcüsü konumuna geçer. Ama aynı zamanda Cavafis gibi sürgün ya da,  mutlak iktidarın sansürü altında boğulsa dahi, Bağdat’da işkenceyle idam edilen Mansur al Hallaç gibi, kaderini sonuna kadar zorlamaya kararlı, zamansız ozanın sesi olmaktan da geri kalmaz : «Mansur’un her parçası sözünden dönmemişti. »

Son olarak, halka din maskesi altında saldıran zorbalığa karşı çıkarak kendi sesini de duyururken,  Özdemir İnce, açgözlü bir burjuvazinin sosyal ilişkileri saptıran ikbal avcılığını, onyıllardır uygulanan neoliberal politikalar yüzünden düzenbaz tüccarların, vurguncuların, ve her türlü üçkağıtçının hüküm sürdüğü bir evreni (« kaleler alıp / pazaryerlerini yağma etmektir / biricik işleri ») gözler önüne serer. Laiklik ilkesinin yavaş yavaş eritilmesi, ozanın gözünde, köktendincilerin emri altındaki muhafazakar bir sisteme dönüşün yolunu açar (« Döndün işte oğullarının kurban edildiği yere ») ve her türlü baskıya maruz kalan halk geleneklerin yükü altında ezilirken, – para en yüksek değer haline geldiği için – üniversiteli kızların gözünde lüks semtlerde fuhuş yapmanın cazip bir seçenek haline geldiği, her türlü yolsuzluk ve siyasi cinayetlerin göreceleştiği,  hatta sıradanlaştığı bir toplum ortaya çıkar. Sonuçta Canyelekleri 1980 darbesinden sonra Türkiye’de başlatılan gizli islamlaşma süreci ile, sinsice eritilmeye çalışılan laik cumhuriyetin özgürleştirici değerleri arasındaki acılı karşıtlığı betimleyerek, günden güne yıpranmakta olan kişisel ve toplumsal özgürlükler için tehlike çanlarının çaldığını vurgular.

          Yine de bu oldukça şiddetli hatta kanlı sahneler dizisinin geleceğe umutsuz bir bakış açısına yol açtığını söyleyemeyiz, çünkü Özdemir İnce doğanın kendi üzerindeki büyülü etkisini her fırsatta yücelterek, yaşamın her anının kutsallığını dile getirdiği gibi, insanın ölüme karşı Deli Dumrul gibi başkaldırması gerektiğini de savunur : «  Çatlayıp saçılmamalı ölümün narı / yaşam sırasını savmadı daha » Son safhada hayatın güzelliğinin de yok olabileceğinden dem vuran  ozan (« Yüzlerce nedenle yanmaya başlayabilir bir akçam ormanı »)  buna karşın, yeni bir çağın seherini de duyururken, aydınlığa giden yolda dilin kendisinin de bir devrim geçirmesinin kaçınılmaz olduğunu (« Kimi sözcükler öylesine hırpalandı ve yaralandı ki yerlerine yeni sözcükler bulmalı ») ve dünyayı baştan büyülemek için yeni bir mitoloji yaratmak gerektiğini düşünür : « Yeni bir Altın post gerek, yeni bir Argo gemisi ». Zira onun gözünde, engel teşkil etmek bir yana, insanın imgelemi sağgörülü ve kararlı eylemin olmazsa olmazıdır : « Gerçekçi ol ve düş  gör ! » diye seslenir okura, şiir ve gerçeklik arasındaki bağıntıyı vurgulamak ve bize bir umut yolu açmak ister gibi. İşte bu yüzdendir ki bu yapıtında, Özdemir İnce okur önüne, yalnızca insanın kendine yabancılaşmasına bir isyanın sembolü olarak değil, aynı zamanda, yeniden kazanılması gereken bir özgürlüğün de temsilcisi olarak çıkmaktadır.

                                                                                           Ferda Fidan

[i] Özdemir İnce’nin Canyelekleri Tavandadır  (Cem Yayınları, 1989) adlı kitabı Fransa’da Les Gilets de Sauvetage  başlığı ile L’Harmattan yayınevinin “Regards Turcs” dizisinde  Ferda Fidan’ın çevirisi ve önsözüyle yayınlandı (Mayıs 2020).

Genel

SÖYLEŞİ : “akp’nin KISA TARİHİ” ÜZERİNE

Okuyacağınız söyleşi “AKP’NİN KISA TARİHİ” (Sia Yayınları) üzerine yapıldı; 14 Mayıs 2020 tarihli Cumhuriyet Kitap’ta ve “cunhuriyet.com.tr”de yayımlandı. Aranızda belki buralarda okuyanlar olmuştur. Olsun. Beni açımdan çok önemli olan bu söyleşiyi bilgi ve ilginize sunuyorum.

Özdemir İnce

25 Mayıs 2020

CUMHURİYET KİTAP-GAMZE AKDEMİR-SÖYLEŞİ SORULARI

1- Dediğiniz gibi; bir gazetecinin gündemi tasvir eden yazıları değil, bir edebiyatçının “otopsi” yazıları da. Kolay ve unutulur yazılar kaleme almıyorsunuz. Hepsi sıkı bir araştırmanın, analizin ürünü. Bunu anlatır mısınız ilk olarak; nasıl yazıyorsunuz?

-Fransız dili ve edebiyatı, dünya ve Türk edebiyatı bilgisi dışında her konuda otodidakt bir adamım. Herhangi bir konuda akademik çalışması ve diploması olmayan ama kendini bazı konularda yetiştirmiş adama otodidakt denir.  Tarih, coğrafya ve yurt bilgisi konularına ilkokuldan itibaren tutkuyla meraklı idim. Siyasetle 12 yaşımdan itibaren ilgileniyordum. 17 yaşıma kadar Demokrat Parti’yi tuttum, daha sonra hayat okulundan öğrendiklerimin zoruyla sosyalist ve komünist oldum. Fransa’da ek öğrenim görürken Marx’tan Althusser’e kadar okudum. Devrimci siyasetle ilişki kurdum. İlk çevirdiğim kitap Karl Marx’ın Fransa’da Sınıf Mücadeleleri idi. M.E. imzasıyla Sol Yayınları tarafından yayınlandı. 11 yaşımdan itibaren yaptığım işlere bakın: Gazoz ve simit satıcılığı, buğday eleyiciliği, cambaz çığırtkanlığı, kebapçı çıraklığı, iplik fabrikası işçiliği, sendikacılık, maliye memurluğu, kütüphanecilik, öğretmenlik, televizyonculuk, yayınevi editörlüğü ve üç gazetede yazarlık. Köylülüğü, işçiliği, yoksulluğu biliyorum. Karakterim çalışmak, öğrenmek, didişmek ve yenilmemektir. Yazdığım her konuda geniş ve derin, çok yönlü okumalar yaparım. Veee, yazma sanatını Gazi Eğitim Enstitüsü’nde Fransızca eğitimi alırken, 12 yaşımdan itibaren babaları okuyarak öğrendim.

2- 1975-2000 yılları arasında, 25 yıllık dönemde yayımladığınız yazılar, Söz ve Yazı (1992, 1993), Dinozorca (1993), Tarih Bağışlamaz (1994), Çile Törenleri (1995); Bu Ne Biçim Memleket (1996), Yaşasın Cumhuriyet (1999) adlı kitaplarda yayımlandı.

Daha sonra bu altı kitap iki kitap halinde, Doğan Yayıncılık tarafından yayımlandı: Yazmasam Olmazdı (2004) ve Mahşerin Üç Kitabı (2005).

–İlk düzyazımı Attila İlhan hakkında yazdım. 1970’lerde Türk Dili dergisinde yayımlandı. Kitaplarımda yoktur. Yazıyı bulabilirsem bir kitabıma koyarım.  Yazıda övgü söz konusu değildi. Romanı irdeliyordum. Attila yazıyı çok beğendi ve “Sende Camus ve Sartre damarı var” dedi. Bu yazıyı bulursam bir kitabıma koyarım.

Adını andığınız kitaplardaki yazıları, edebiyat, sanat, siyaset ve toplumbilim konularında yayınlanan yazıları beğenmediğim için yazdım. 2000 yılından önce, bir gazetede sütun sahibi yazar olmadan önce edebiyat ve kültür dergilerinde yazdığım öfkeli yazılar. Siyasetçilere ve gazete köşemenlerinin suyuna tirit yazılarına çok kızıyordum. Erbakan Hoca’nın partileri siyaset sahnesine çıkmış, koalisyon yaparak iktidara gelmiş, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığını kazanmıştı. Yazılar o sıralar yayınlanan yazılara benzemediği için insanların ilgisini çekti. 1980’lerde 2020’le kadar 35-40 yıl içinde olacakları haber veriyordum. Bu yazıları yayınlayan edebiyat ve kültür dergilerine, gazete eklerine (Varlık, Yeni Düşün, Broy, Gösteri, Dünya Kitap, GO, İstanbul, Rapsodi…) şükran duymaktayım. Bu yazılar büyük yankı uyandırdı. Kimi gazete yazıcıları referans vermeden yazılarımı arakladılar. Bu yazıları yazarken Can ve Telos yayınevlerinde editörlük yapıyordum. Ankara’dan yakınım olan Ertuğrul Özkök Hürriyet gazetesini yönetiyordu. Kardeşim gibiydi. Operasyonu yapmak için iki yılk kadar uğraştı ve beni gazeteye arka kapıdan soktu. Hayatım boyunca yaptığım hiçbir işte hiçbir zaman ikinci sınıf iş yapmadım. Kebapçı çıraklığından başlayarak. Hürriyet gazetesinde bir yıl içinde “0kunan” ve “İtibarlı” bir yazar oldum. “Bir gazetede yazan edebiyat yazarı” ! Unutulan gelenek devam etti. 2000-2020 serüvenimi biliyorsunuz.

3- Tarihe tanıklık eden ve eskimemesi bir yana bugünleri uzun yıllar öncesinden haber veren yazılar evvel ezel kaleme aldıklarınız.  Dünya gazetesinin kitap ekinde yayınladığınız 20 yıl öncesinden 2013 yılının R. T. Erdoğan’ını haber verdiğiniz, “Peki Siz Neredesiniz?” başlıklı yazı bunlardan sadece biri. 10 Mayıs 2005 günkü sayısında yayımlanan, “AKP’yi Doğru Yorumlamak” adlı yazınız da öyle…

Bugünleri öngörerek ve imam-hatip okulları ile devrim yasalarını koruyan Anayasa’nın 174. Maddesi’ne dikkat çektiğiniz Yazmasam Olmazdı (2004) ve Mahşerin Üç Kitabı (2005) adlı kitaplarınız da en önemli örneklerden.

Bu bağlamda AKP’nin Kısa Tarihi kitabınızda, tarihsel süreç içinde bugünle firesiz eklemlenen bu yazılarınızın başat tespitleri nelerdir? Ve Tayyip Erdoğan dışındaki bildik bilmedik aktörleri?

–Attila İlhan’la ilişkimiz bir usta-çırak, şeyh-mürit ilişkisi değildi. Eşittik. Eşit olarak konuşurduk.Yazdığı her şeyi okumuştum ama çok başka temel kitaplar da okukuştum, okuyordum. Bilgi yayınlarını yönetirken, şiirlerimi yayınlamayı düşünmedi, ben de böyle bir öneride bulunmadım. Biz hep siyaset konuşurduk. Bir gün, Marmara otelinin kahvesinde otururken, “Siyasi partilerinin tamamı dünyanın her yerinde statüko partileridir. İktidara seçimle gelirler seçimle giderler. Artık komünist partiler de devrimle iktidara gelmekten vazgeçtiler. Tüzüklerini buna göre düzelttiler. Darbeyle gelen darbeyle gider. Ancak Türkiye’de durum değişik. Bu dinci partilerden biri seçimle iktidara gelirlerse seçimle gitmezler. Çünkü hedefleri iktidarı değiştirmek değil rejimi değiştirmek olur” dedi. O gün uzun uzun konuştuk.

Attilla İlhan bunları yazdı mı bilmiyorum, ama  ben babamın malıymış gibi kullandım. Kullanıyorum. Bu saptamanın doğruluğunu AKP ve Erdoğan her gün kanıtlamakta. Doğum tarihim (1936) itibariyle okullarda cumhuriyetçi olarak yetiştim. Kişisel ve ailevi bir kuyruk acım olmadığı için hep cumhuriyetçi kaldım. Murat Belge ve Hasan Cemal türünden “ana rahmine haklı düşmüşler”in tamamının mutlaka bir kuyruk acısı vardır. Yazılarımın tanımladığınız nitelikte olması (Cumhuriyet’le) bu sağlıklı ilişki, çıkarsız ve biatsız sadakat yüzündendir.

4- Fethullah cemaati… AKP… Sembiyotik ilişkileri… Esinlendikleri Opus Dei (Tanrı’nın işi) … Benzerlikleri, ayrımları… Ve Actopus Dei (Tanrı’nın ahtapotu)…Darbe girişiminden çok öncesinde yazdığınız kimi yazılarınızda bu konuyu da sembiyotik bağlamıyla irdelediniz ve şöyle yazdınız:  “Hem Opus Dei hem de Actopus Dei. Ben böyle anlıyorum. Ama, AKP de aynı zamanda hem Opus Dei hem de Actopus Dei. Ben böyle anlıyorum. Anladığım için de “AKP tarikatı hükümeti” diye yazdım. AKP dışarıdan bir siyasal parti ama içeriden hem Opus Dei hem de Actopus Dei olan bir gizli örgüt. AKP’yi bu gizli örgüt yönetiyor ve bu gizli örgüt AKP’nin standart kadrolarına da kapalı. (Okuma tavsiyesi: Uğur Mumcu, Rabıta, um:ag Yayınları; Işık Kansu, Rabıta’nın Zabıtası, um:ag Yayınları).”

Bu tespitinizi söz konusu sembiyotik durumu bugüne dair geliştirerek burada da dile getirir misiniz?

–Biraz önce de dediğim gibi AKP aslında bir siyasal parti  değil. Adında “parti” yazan bir  (yarı) gizli örgüt. İster Opus Dei ve Octopos Dei gibi ister Tapınak Şövalyeleri ya da Tarikat Serdarları olsun. Siyasal parti seçimle iktidara taliptir ama gizli örgütler İktidar-ı Tam isterler.

1920’de kurulan ilk mecliste AKP’nin ve Fetullah Cemaati’nin tohumları vardı. Aynı oluşumlar Osmanlı döneminde de vardı. Her yenileşmenin, her reformist hareketin karşısına çıktılar. Naşibendilerin baskın çıktığı tarikatlar arası çelişme ve boğuşmalar vardı.

Dikkat ederseniz, Cumhuriyet rejimini kuran ve günümüz anayasasının 174.maddesi tarafından korunan devrim yasaları ikinci Büyük Millet Meclisi tarafından yapıldı.İslamcılar ve sağcılar Birinci Meclis’i beğenirler. Kendilerince ihanetin İkinci Meclis’te başladığını söyleyip yazarlar.

Kitapta yazdığım gibi AKP ile Fetullah Cemaati arasında sembiyotik (ortakyaşarlık) ilişkisi vardir. Biri ötekine asalak değldir. İnsanlar arasındaki sembiyotik ilişki doğadaki fauna (hayvanlat alemi) ve floradaki (bitki alemi) sembiyotik ilişkiye benzemez. İnsanlar arasındaki ilişkide ortaklardan biri iktidarın tamamını ister ve o zaman çıngar çıkar. Tıpkı mafya alemnide olduğu gibi. Bunun böyle olacağını Uğur Mumcu yazmıştı. Daha sonra ben de yazdım.

İşin sonunda Cemaat daha fazla pay istedi; AKP de tam iktidar için Cemaat’tan kurtulmak zorundaydı.Oldu olacak, kırıldı nacak. Cemaat, AKP sayesinde devlette palazlandı ve hükümette pay istedi. AKP vermedi. Aralarında bölüşemedikleri bu halkın, bu ulusun malı ve mülküydü.

Halk ve ulus bir gün mal ve mülküne sahip çıkacak ve ülke bu iki asalaktan mutlaka kurtulacak. Ama nasıl? “Nasıl”ına AKP ve Cemaat’in tavrı karar verecek.

5- “Evet, bu ülkede bir kutuplaşma var, ama bu yeni değil, AKP ile başlamadı. (…)

“Kutuplaşma”nın bir ucunda Cumhuriyet devrimleri var, öteki ucunda geleneksel istemezükçüler. (…) Türkiye’de tek bir kutup vardır: Başında Necip Fazıl’ın başyücesi R. T. Erdoğan’ın bulunduğu darbeci İslamcı kutup!”  Etnisitenin bu kutuplaşmadaki yeri nedir?

-Bacı  gardaş! Türkiye’de iki kutup yok. Osmanlı’da geniş anlamda ilericiler ve gericiler vardı. İktidar ve mülk (devlet) Osmanlı ailesine ait olduğu için, bunlara iki kutup denilebilir. Bu iki kutuptan biri olan ilericiler Cumhuriyet’i kurdular. İktidara bir ölcüde geldiler. Gerici tarafın (artık kutup değil) okuryazar  ılımlı bölüğü Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (1924) ve Serbest Cumhuriyet Fırtası (1930) içinde yer aldı. Yobaz ve lümpen  gövde dışarıda kaldı. Demokrat Parti’nin, Erbakan Hoca’nın partilerinin ve AKP’nin dayandığı kitle işte bu yığışımdır.

R.T.Erdoğan, bu yığışımdan bilinçlenen ya da bıkan kesimin gövdeden ayrılmasını önlemek için sanki kendisi iktidarda değilmiş gibi kutuplaştırma siyaseti güdüyor. Bunların iktidardaki tutum, konum ve varlıkları pek tuhaf: Kendilerini demokratik yolla iktidara getiren rejimi (cumhuriyeti) yıkmak isitiyorlar. Muhalefet rejimi koruyor. Bu durumda (rejime göre) iktidar illegal, muhalefet legal durumdadır. Görülmemiş bir durum!

Etnisite toplumların kabile dönemine ait kategoridir. Bu konuyu Türkiye’nin Sırat Köprüsü : Açılım Masalı (Tekin Yayınları) adlı kitabımda ele aldım. Etnik siyaset imparatorluklarda, sömürgelerde olur, ulusal (ulus) devletlerde olmaz. Bölücülük sayılır. Etnikçilik, ulus devletleri yıkmak isteyen, postmodernizmin, neoliberalizmin ve globalizmin marifetidir. Türkiye’de etnik siyaset olmaz, olursa PKK gibi olur. “Türkçe Edebiyat”, “Türkçe Şiir” zırvalıkları da bu fasla girer. Gardaş Bacı!

6- “Cumhuriyet, AKP, Fethullah cemaati ve Kürtçülük! Kim çuvalladı? Kim çuvallamadı ki, cumhuriyetçiler dışında herkes çuvalladı. Türkiye’nin sorunu ‘ne’, ‘kim’ ve ‘kimler’.” (…) “Cumhuriyetçiler, Dinsiz Dinciler ve Kürtçüler arasında üçe bölünmüş bir Türkiye için nasıl umudum olsun?”

–Umut, 1923’te kurulan ulusal, devrimci, halkçı, kamucu Cumhuriyet’tir. İlan  etmişimdir, ederim, edeceğim!

7- Kitabınızda sıklıkla dikkat çektiğiniz üzere; Cumhuriyet’e layık olmayanlar denilince akla dikkat çektiğiniz üzere Panislamcı ve İslamcı kesim gibi ilk çırpıda gelenler var bir de ilk çırpıda nedense gelmeyenler var…  O ilk çırpıda akla gelmeyenleri anlatır mısınız? Cumhuriyet’in de günahları var kuşkusuz. Bu günahlarla yüzleşmeye ilişkin yaklaşımınızı ve önerinizi anlatır mısınız? Ve genelleştirmelerle alınmaya çalışılan hınç düzeyinin ülkede artan yoğunluğunu nasıl gözlemliyorsunuz?

-(7 ve 8. Sorulara birleşik cevaptır):  Cumhuriyet’in hiçbir günahı yoktur kuşkusuz. Cumhuriyet bir devlet şeklidir. Yetkili ve sorumlu olan onu yöneten hükümetlerdir. Ve muhaliflerindir. Burada bir ayrım yapmak zorundayız: Muhahalefet kime yapılıyor: Hükümetin icraatına mı yoksa bizzat Cumhuriyet’e mi?

Burada bizim işimiz Cumhuriyet muhaliflerine daha doğrusu düşmanlarınadır.Benim kitaptaki tutumun budur. Durumu iyi anlamak için Yusuf Akçura’nın Üç Tarz-ı Siyaset’ine başvurmak zorundayız. Bu makale Yusuf Akçura‘nın 1904’te Kahire’de Türk adlı gazetede yayınladığı metin. Daha sonra kitap olarak basılmıştır. Akçura, Osmanlı Devletinin temel devlet politikası olarak Osmancılık, İslamcılık, Türkçülük olmak üzere üç siyaseti kıyaslayarak incelemiştir.

Cumhuriyeti kuranlar Osmanlıcılık ve İslamcılık’a yüz vermediler. Türkçülük’ün de Türk’ünü alıp “çülük”ünü bıraktılar. Türk’ün de “Irrédentiste” boyutunu red edip “vatandaşlık”la sınırlandırdılar. Bu son derece modern ve rasyonalist bir yorumdur. Böyle bir durumda Osmanlıcılar, İslamcılar ve bir ölçüde Türkçüler devre dışı kaldılar. Cımhuriyet düşmanlarının çekirdek kadrosu (halkası) bunlardır. İkinci halkayı Cumhuriyet devrimleri dolayısıyla makam ve işlerini; önemlerini yitirenlerdir: Ulema, kadı, müderris, gazeteci, yazar… Bir başka halka Arapçılar ve hilafetçilerdir. Ayan ve toprak ağaları, şeyhler, şıhlar, tarikatlar ve şeyhleri, üfürükçüler, madrabazlar ve daha niceleri, çıkar ve imtiyazlarını kaybedenler. Saydığım öbeklerin, hısım ve akrabaları ve bunların çocuk ve torunları. İkinci Cumhuriyetçilerin, Yetmez ama Evetçilerin çoğunluğu bu koldan gelir.

Bir de 1970 ve 80’lerde Sol’a psikiyatari kliniği muamelesi yapanlar ve kendilerini Marx, Engels, Lenin, Stalin, Krupskaya sananlar vardır ki Muharin’e, Lunaçarskiy’e  tenezzül etmezler. Bunlar da Cumhuriyet düşmanıdırlar. Eski Tüfek TKP’liler arasında cumhuriyet düşmanlarına pek rastlanmaz.

“Yanılan adam” adam değildir; ilkesiz ve çıkarcıdır!!!

9- Gelişmekte olan ülkelerin – hele ki duygusal ve bir o kadar öfkeli Doğu coğrafyasında yer alıyorlarsa – hainden yana da sicili hep kabarık olageldi.

Evet, sorunlu coğrafyanın gerçekliğinin yarattığı umutsuzluğu Batı iyi kullanır, manipüle eder, ortamı hep karışık, huzursuz tutmakta mahirdir…

Bunu hep yapar, yapacak!

Ülkemiz özelinde gidersek, müttefiklik konusunda Türkiye’ye aslında evvel ezel güvenmeyen emperyalizm Türkiye’yi özellikle hangi konularda istim üstünde tutmayı başarmıştır?

Ve sizce Türkiye’ye ilişkin başlıca tespitleri ve sahada edindikleri deneyimlerden kaynaklı yerleşik yargıları nelerdir?  Bunların hangilerinde kendilerince haklıdırlar da?

–Eski Yeşiçam filmlerinde değişmez bir hapishane sahnesi vardır. Esas oğlan haksız yere mapusa düşer. Kendi kendine mükedder, ranzasında otururken koğuşun kabadayısı çocuğa bulaşır. Get lan falan derken kapışırlar, bizimki kabadayıyı hacamat eder. Benim gözümde Türkiye’nin emperyalizm ve Batı ile ilişkisi budur. Ben bu durumu halletmiş bir garibanım. Benim gibi epeyce gariban var ama sorunu, milletçe derler ya milletçe halletmek gerekir.

Bizim Osmanlı da emperyalist idi, amma ve lakin ilkel bir emperyalist idi: İslami ekonominin raconu icabı yağmacı ve esir (köle) toplayıcı idi. Birkaç yüzyıl böyle idare etti, sonra dayak yemeye başladı. Bilgi, keşif ve değişimin uçunu kaçırdı, çağından ayrı ve aşağı düştü.Madara oldu.

Tarih yazımı bakımından Doğu, Batı karşısında talihsizdir. Batı uygarlık kaynağını Greko-Romen olarak gördü; Musevi-Hıristiyan bir uygarlık kurdu. Dil kuramını Hint-Avrupa üzerinden yaptı. Aradan birkaç yüz yıl geçtikten sonra Mezopotamya uygarlığı keşfedildi. Şimdi artık göçlerin, uygarlığın ve dillerin tarihi Güney Sibirya’dan başlatılıyor ama bu bilimciler düzeyinde. Batı halkları arasında belki de “Geçmiş ola!

Batı ve emperyalizm konusunda ben bir kabadayılık ve kovboyluk örneği vereceğim: Sırtın duvarda, elin silahta olacak. Bu durumun en iyi örneğini 1923-1945 yılları arasında yaşadık.

Bize bir Cumhuriyetçi Rönesans gerekiyor şimdi.

Gelelim güvenilirlik meselesine : Kimse kimseye güvenmez. Aklın varsa sen de kimseye güvenme. Emperyalizmle mücadele etmek, onu etkisizleştirmek için her bakımdan çağının çağdaşı olacaksın; bilgili ve ilgili olacaksın ve laik kalacaksın!

Bunca laftan sonra iki kitap önereceğim: Erdoğan Aydın’ın İslamiyetin Ekonomi Politiği (Kırmızı Yayınları) ve Osman Karatay’ın Türklerin Kökeni (Kripto Yayınları).

Netice-i kelam: Her bakımdan güçlü olacaksın, Diyanet İşleri Başkanı’nın zırvalarını güleceksin, Başyüce Erdoğan’a asla boyun eğip biat etmeyeceksin, Cumhuriyet’in yolundan ayrılmayacaksın! Eyi mi?

10- Destekledikleri ve/veya yarattıkları bazı liderler konusunda turnayı gözünden vuran emperyalizm bazılarında ise baltayı taşa vurdu.

Kitabınızda diyorsunuz ki; “Emperyalizm, küresel sermaye ve küçük ortakları AKP’nin amacı: 2023 yılına kadar 1923 Cumhuriyeti’nin defterini dürmek.”

Gönülleri bunu istiyor da sizce günahları koyverecek mi?

-Softanın  her şeyin kökenini Kuran’da araması gibi emperyalimi totem ve tabu yapmayalım. Bugün emperyalizm demek para, bilgi ve stratejidir. Askeri güç sonradan gelir. Küresel sermaye küresel siyaset demektir ve ulusal devleti yıkmayı hedefler. Şimdilerde  yapamaz.Kendi canderdine düştü. AKP içerde ve dışarıda (Suriye, Libya, vb.) emperyalizmin  gülünç taklitçisidir.

AKP 1923 cumhuriyetinin 2023’te defterini dürmek istiyor ama “görünmez” emperyalizm bu sonu şu anda istiyor olabilir mi, emin değilim. Korona virüsü tamamını madara etti. Kendilerini tımar etmek zorundalar. Küreselliğin yerini kareler, dikdörtgenler, üçgenler ve yamuklar alabilir; ekonomi ve siyaset tarzı değişebilir. AKP’den her an boşanabilirler. Veeee geçmişte Hıristiyan inancının geçirdiği bunalımı Müslümanlar da yaşayabilir. (Bundan pek emin değilim.) Olanları farketmemiş, başına geleni anlamamış olabilir. Ne de olsa dini, kitabı, peygamberi, Allah’ı var. İki okur, bir üfler, tamam!

11- Merkez sağ konusunda pek çok yazı kaleme aldınız.

Türkiye merkez sağını Avrupa’daki benzerlerini örnek almaya kerelerce davet ettiniz.

Şöyle soralım; günahlarıyla geçmişten bugüne, karşıdevrimi iktidara taşıyan merkez sağ açık, net nedir? Merkez sağdan anlaşılan nedir?

–. Vikipedi’de şöyle bir tanımı vardır ki doğrudur: «Merkez sağ, politikada  muhafazakâr  veya  milliyetçi olunması gerektiğini savunan politik pozisyondur. Ekonomik olarak, genelde piyasacı liberal ekonomi görüşlerini benimseyen, ancak devlet mekanizmasının ekonomiye olan müdahalesinin de sıklıkla görüldüğü bir ideolojidir. Merkez sağ muhafazakar, muhafazakar demokrat veya liberal demokrat gibi isimlerle de anılabilir.»

Merkez sağ partileri statüko yani kurulu düzen partileridir.Devletin anayasasına bağlı olmaları gerekir. Elbette devrimci ya da ihtilalci değillerdir.

Ülkemizde, mevcut anayasamızın ilk dört maddesine herkesten daha çok bağlı olmaları gerekir. Erbakan Hoca’nın  kurduğu Milli Görüş ideolojisindeki (Milli Nizam, Milli Selamet, Fazilet ve Refah Partisi)  “Lâik Cumhuriyet ilkesine aykırı eylemlerin odağı olmak” gerekçesiyle kapatıldı. AKP de kapatıldı ama bir asparagasla kurtuldu.  Evrensel planda merkez sağ partileri bu türden partiler değildir. Ancak kuruluşundan bir merkez sağ olan Demokrat Parti, iktidara geldikten sonra (1950) kurulu düzen karşıtı sağcı ve İslamcı kadrolara kol kanat germiş, onları besleyen dölyatağı ve sera hizmeti yapmıştır. Başta laiklik ilkesi olmak üzere cumhuriyetin kurucu felsefesini tartışma konusu yapmış, aleyhte tavır almıştır. Daha sonra iktidara gelen merkez sağ partiler de aynı hataya düşmüştür. Bu nedende merkezin epeyce sağında konumlanmışlardır. İYİ Parti şu anda merkez sağ parti görünümündedir.

12- Gerçek merkez sağ mensubunun farkı, ayırdı nedir? Türkiye Cumhuriyeti’nin, demokrasinin geleceği sol kadar merkez sağın sizin deyişinizle “adam olmasına” da ne kadar bağlıdır?

–Merkez sağ parti ve birey devletin LAİK olması (yani eğitim, hukuk dibi alanların) ilkesine bağlı ve saygılıdır. Tartişma konusu yapmaz.

Merkez sağ partiler liberal olurlar, merkez sol partiler  kamucu ve karma ekonomici olurlar. Merkez sol partiler  muhafazakar değildir. Bu nitelikleriye demokrasinin vazgeçilmez unsurlarıdırlar. CHP bir ölçüde merkez sol sayılabilir. “Ortanın solu” bunun göstergesidir. Ancak iyi örnek olabilecek merkez sağ henüz iktidara gelmedi. Zaten böyle bir parti kurulmadı. İYİ Parti belki.

16- Evet, merkez sağ işgal altındadır ve bunun Türkiye’ye faturası çok ağırdır.

Peki, imlediğiniz gibi AKP’nin boşalttığı yere kim gelecek, o boşluğu legal, illegal kim(ler) dolduracak? Adaylardan söz açalım mı?

–Bu falcılık olur! AKP’nin İslamcı ve Müslüman Kardeşçi çizginin ötesinde daha ve “en radikal” bir parti kurulur mu? Bilemem. Saadet Partisi böyle bir parti niteliğinde değil. AKP seçimle giderse, gitmeye razı olursa, parti belki dağılır. Poker masası yeniden kurulur.

Böyle şeylere kafa yormak fantezi olur. Bence Millet İttifakı’nın iktidara gelmesi temenni edilmeli ve bu amaca katkıda bulunulmalıdır.

17- Merkez sağın kemikleşmiş bir oy kitlesi hiçbir zaman olmamıştır.

Bu vargınızı açar mısınız?

-Merkez sağ esas itibsriyle CHP ve sol karşıtı kitledir. MHP merkez sağ değildir: Milliyetçi sağdadır: Türk-İslam sentezine olması gerekir ama hala reşit olamadı, hep tek adam partisi oldu.

19- “Başbakan Erdoğan’ı kendisiyle yüzleştirelim mi? başlıklı yazılarınız… Yüzleşme, değil ülkemizde coğrafyamızda yok! Yüzleşecek kadar uzun süreli sadık kalınmıyor zira hiçbir eyleme, söyleme… Cumhuriyet hariç! Değil mi?

–“Başbakan Erdoğan’ı kendisiyle yüzleştirelim mi?”  2012 yılının mayıs ayında yazıldı. “Kendisiyle yüzleştirmek” özeleştiriye davet anlamındadır. O yazılarda, dönemin başbakanının eylemlerinin otopsisi yapılmakta, dahası o kişi yalan makinesine bağlanmaktadır. Geçmişle şimdi karşılaştırılmaktadır. Bu yazılarda 1993 yılında söyledikleriyle 2012 yılına kadar yaptıkları sorgulanmaktadır. Örneğin 1993 yılında

“Türkiye şimdilik buna (başkanlık sistemine) hazır değil. Başkanlık sisteminin ortaya çıkışı bir özentinin sonucu ya da Amerikan emperyalizminin bize tavsiyesi”  derken, başbakan olduktan sonra ABD emperyalizminin tavsiyesini yerine getirmek için her yola başvuracaktır.

Nitekim öyle oldu. Başkanlığı da geride bırakıp tek adamlığa tırmandı.

Erdoğan, o yazılarda, Cumhuriyet’le de yüzleştirilmektedir; Cumhuriyet’in mihenk taşına vurulmaktadır. Sadakat iki türlüdür. Birincisi bireysel ahlakla ilgilir. İkincisi ise hukuki (yasalara karşı) sadakattir. Birincisinde “kalleş”, ikincisinde “suçlu” olursunuz.

20- “Başbakan Erdoğan’ı kendisiyle yüzleştirelim mi? başlıklı yazılarınızın ardından “Recep Tayyip Erdoğan’dan Seçmeler” başlıklı bölümler de okuyoruz art arda.

Yıllar içinde Erdoğan’ın getirildiği, geldiği ve ülkeyi getirdiği “nokta”da değişmez fikir ve zikir yapısını öncelikle hangi anlarıyla çözümlüyorsunuz?

“Bir numaralı sorunu Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile imam- hatip okullarıdır” dediğiniz Erdoğan’ı bütünüyle dosdoğru ortaya koyan hangi tepkileri olmuştur/oluyor sizce?

-Bir önceki sorunuza verdiğim cevap bu sorunuzun da cevabı. Erdoğan (ya da AKP) cumhuriyete sadık mıdır? Hayır! Düzen değişikliği amacıyla yasaları ve anayasayı çiğnemek için kuvvetler ayrılığını işlemez hale getirmeleri gerekiyordu. Son yıllarda anayasanın ilk dört maddesi fiilen ortadan kaldırılmıştır ancak bunu değerlendirecek bir Anayasa Mahkemesi yok.Bu mahkeme ile birlikte Danıştay, Yargıtay, Sayıştay felç edildi. Alt mahkemeler uzaktan kontrol… Bu yazıları yazdığım sırada bana gülenler, dinozor muamelesi yapan bobstiller şimdi televizyonlarda, gazete sütunlarında ağlaşmaktalar.

21- Günümüz Türkiyesi’nin durumu hangi bakımlardan Sèvres sonrasına benziyor?

O zaman en büyük şansımız Mustafa Kemal ve İnönü olmak üzere kurucu kadronun vizyonu, iradesiydi, bugün o da yok!  Öyleyse…

–Osmanlı Sèvres’in imzalandığı  Paris Konferansı’nda bir yenik devlet durumundaydı. Şimdi öyle bir şey yok. Ancak, Sèvres’i parçalayan kuvvayi milliye iradesinin ideali ve yarattığı eser şimdi kendi munkir, münafık  ve nankör evlatlarının ihanetiyle karşı karşıya. Bu Sèvres’den de beter.

Cumhuriyeti kuran kadronun gerçekleştirdiği Anayasal ve yasal kurulu düzen yani anayasanın değiştirilmesi olanaksız ilk dört maddesi mevcut yönetimin saldırı saldırısı altında. Bu yönetim, halk nezninde seçim kazanma şansını giderek yitirmesine karşın bildiğini okumaya ve anayasa ve yasaları çiğnemekten vazgeçmediğine göre, bir bildiği var. Bu “bildiği” ne olabilir? Bunu düşünmek bile istemiyorum.  Ancak bildiğim bir şey var: Bizi bekleyen toplumsal ve siyasal bir kaos. Korkunç! Çıkar yol: Kurucu iradenin hedeflediği çağının çağdaşı demokrasiye kesin dönüş.

22- Bozuk düzene oy veren/vermeyen seçmenlerin doğasına ve harekete geçme güdülerine ilişkin tespitleriniz nelerdir?  Dikkat çektiğiniz gibi “Hükümet istifa!” diye bağıran yok hükmünde gibi.  Sizce en can alıcı nelere sustu/susuyor seçmenler?

Ayrıca dönüştürülen kurumlardan halka sirayet eden dejenerasyonun ivmesine ilişkin gözlem ve görüşleriniz nelerdir?  Bir de “AKP, vatandaş-seçmenin değil halkın oyunu alıyor!” vargınızı açar mısınız?

–Halk, amorf, belirsiz ve  bencil bir kitledir. Vatandaş-seçmen ulusal çıkarlara önem verir, bencil değil nesneldir. Oyu nesnel gerçeklere göre değişir. AKP’nin iki türlü oyu var: Biri AKP’nin siyaset aleti olan İslamcı kitle, ikincisi AKP’nin doyurduğu, bağımlılık yarattığı  işsiz ve mesleklik, hükümetin ekonomik sadakasıyla geçinen asalak kitle. Bu kitle her zaman kendisini gözeten otoriter rejimlerin kulu ve kölesi olmuştur. Bu kitlenin AKP’den vazgeçmesi ülke ekonomisinin yıkıma uğramasına bağlı. Bu da temenni edemeyeceğimiz bir ulusal felaket olur. Rüşvet ekonomisini ancak halkın siyasal bilinci sona erdirir. Rüşvet ve sadakaya alışmış kitletin demokrasi kaygısı olamaz. AKP bu kitleyi yarattı.

23- “Yasalar karşısında suç olan eylemler hakkında kararı yargı karar verir. Halkın böyle bir yetkisi yoktur. Seçim sandığı çamaşır makinesi değildir. Türkiye hiçbir zaman bu denli güçsüz ve zavallı olmadı! Hayatımda ilk kez korkuyorum: 2014 yılından korkuyorum.”

Geldik 2020’ye… Koronavirüs bile rahmet okutamıyor kimilerine. Size göre yola nasıl devam ediyorlar?

–2014 yılından korkmak, o yılın saptamasıydı. Aslında, 1950’den bu yana korkuyordum. AKP’nin iktidara gelmesinden bu yana daha çok korkuyorum. Korkudan titriyorum. Siyaset yazıları yazmaya başladığımdan bu yana tahmin ettiğim felaketlerin tamamı gerçekleşti. AKP’nin Korona salgınından bu yana izlediği ulusal ve uluslar arası siyaset tam anlamıyla Osmanlı’nın çöküş yıllarının benzeri.

24- 2002’den itibaren şu ya da bu şekilde AKP hükümetini destekleyenlere atfen, tarihi bugüne kadar getirerek alıntılarsam; ‘anlaşıldı mı / anlaşılmaya başlandı mı Vehbi’nin kerrakesi?’

–Nüfusun büyük bir çoğunluğu kerrakeyi anlamış durumda. Bu olgu büyük bir olasılıkla bilinçli seçmen vatandaşın oyuna yansıyacak. Ama “haddini bildime”yi  boyun borcu sayanlara karşı “oy”dan başka silahımız yok. Kurtuluş seçim sandığında. Ancak iktidara Cumhuriyet  rejimini  değiştirmek  için gelenler, seçimin hakemliğini kabul edecekler mi? Ya o zaman kendilerine oy vermeyen kitlenin haddini bildirmeye kalkışırlarsa?

25- Davutoğlu gerçeği ve Davutoğlu’nun zihnine konuşlu ütopik gerçekliği, kendi Yeni Türkiyesi’nin arasındaki farklara yorumunuz?

–Davutoğlu’nun emperyalist  düşleri Suriye  serüveni ile sona erdi. Şimdi ve gelecekte tek şansı kendini unutturmak olmalı.

26- Bugün ulusal devletten anlaşılan nedir?  

-Dinci, ırkçı, etnikçi olmayan “kaynaşmış bir kitle”nin devletidir. Özgürlükçü, eşitlikçi, kamucu ve toplumcu bir halk cumhuriyetidir.

30- 12 Eylül döneminde yazdığınız Zorba ve Ozan adlı kitabınızın son şiirine getirelim sözü:

“Düşlerim hiç gerçekleşmeyecek sanıyorsun – dedi ozan, yargı gecesi, son söz olarak – ayırabilir misin sen düşü gerçekten? / Düşlerimle demir attım dünyaya, gördükten sonra ışıkla gölgenin kavgasını ne yapayım ben artık düşsüz hayatı? / Geçen zaman kazandığım topraktır benim, yıktığın kent bir gün benim olacak, ölümümü gördün ve dirilişimi göreceksin. / O gün, İsrafil’in Sûr’u üç kez çalınca geri döneceğim kanatlı atımla birlikte; / diyeceksin, şaşkın gözlerle bakarak bana: Hep buradaymış bu, hiçbir yere gitmemiş.”

Ve soralım; direnen Ozan, Zorba’ya bugün nasıl cevap veriyor?

–Cevap değişmez, hep aynıdır. Ben  ve şiirlerim buradadır. Hiçbir yere gitmedik. Bu şiiri andığınız için teşekkür ederim.

33- AKP’nin kitap yayıncılığı üzerindeki baskıcı etkilerine tepkiniz, değerlendirmeleriniz?

–Anti demokratik uygulamalardan AKP asla vazgeç€mez.  Kitap üretimini kolaylaştıracak hiçbir ekonomik iyileştirme yap(a)maz. Bu tür rejimler, entelektüel hayattan, aydınlardan, yazar ve sanatçılardan nefret eder. Kuran ve hadis kitaplarının dışında bilimsel, yazınsal ve sanatsal yaratıdan da nefret ederler.

35- Kör İbram’ın kızı anneniz…

“İki dölyatağı besledi büyüttü beni, biri anneminki, öteki Toroslar. Nerede olursam olayım ben hep Toroslardayım.” dediğiniz Mersin yaylaları…

Fındıkpınarı’nda anılar, 1950’lerdeki o Zafer Bayramı kutlamaları, fener alayları…

Galiçya’da, Çanakkale’de ve Kurtuluş Savaşı’nda savaşmış dedeniz…

Onları anlatır mısınız?

O güzel anılarınızı burada da yad eder misiniz?

–Kör İbram’ın dölü, Toros dağlarının Hitit kızı Nasibe’yi  “Ağustos 1936, Annemin Karnında Son Bir Ay” adlı kitabımda yazdım. Kitap Fransızca’ya da çevrildi ve Fransız Akademisi ödülüne aday oldu.

36- Bir yazınız da hayatınız boyunca karamsar olduğunuzu belirtiyorsunuz.

Bu duygunuzla yapıtlarınız hele ki şiirleriniz ve yazılarınızda nasıl başa çıktınız, çıkıyorsunuz? Yansımaları nelerdir?

-Karanlığı gördüğüm, karanlıkta gördüğüm için karamsarım. Ama hiçbir zaman umutsuz olmadım. Karamsarlığımı yenmek için yazdım, yazıyorum. Kafamı sokan eşek arısı sürüsünü, beyin hummasını, paratifoyu yendim, yürümeyi yeniden öğrendim. Beş numara gaz lambasının ışığında dünyayı okudum. Çalışmak ve yazmak için ne masam ne de sandalyem vardı. Umudum var. İşte bu nedenle yenilmezim.

ÖZDEMİR İNCE

1 NİSAN 2020

Genel

ORKESTRA, HÜKÜMET AMOK KOŞUCUSU

Birkaç okur pazar günkü Cumhuriyet gazetesini bulamadıklarını, bu nedenle o gün yayınlanan “Orkesra ve Hükümet” adlı yazımı kendilerine göndermemi istediler. Pazar günleri ben de İstanbul’da bulamıyordum. Dediklerini yaptım. Ama yazıyı siteye de koymak geldi aklıma. Ve “Bir Amok Koşucusu” adlı yazıyı da ekledim.

ÖZDEMİR İNCE

18 Mayıs 2020

**********************************************

ORKESTRA VE HÜKÜMET [i]

Toroslarda, kiraz ağaçları arasında bir yayla kulübesinde doğmuş, tek odalı evlerde büyümüş, 11-12 yaşında çalışmaya başlamış, beş numara gaz lambasının ışığında dünyayı okumuş, masasız, sandalyesiz, radyosuz bir genç adam: Bu “ben” olan yaratık size bugün orkestra, senfoni ve koncerto üzerine lafazanlık edecek. Köksüzleşme değil mi bu!

***

1969-1970 kuruluş döneminde yöneticileri arasında planlamacı olarak bulunduğum halkçı TRT televizyonuna benzeyen TRT2’de bir Pazar Konseri’ni dinlerken bu yazıyı yazmak aklıma geldi. Program ve Yayın Planlama Müdürü olduğum dönemde “kıymetli” zamanlara klasik müzik yayını koyduğum olurdu. Orkestra şefi Hikmet Şimşek’e dikkat ederdim. Size tuhaf gelecek ama Yılmaz Pütün (Güney) ve Nihat Ziyalan da benim gibi çok sesli müzik severlerdi. 17-18 yaşlarında proletarya çocukları.

***

Orta öğrenime 1948 yılında Mersin’de başladım. Sabahleyin kale kapısına benzer kapısı öğrencilere açıldığı anda hoparlörden klasik müzik sesi duyuyordu. Bu işi akordeon çalan Ergun Evren adlı arkadaş yapardı. Müzik öğretmenimizin adı Hikmet Hazar idi. Okulda müzik odası vardı, ders sınıflarda yapılmazdı. Müzik tarihi, solfej, marşlar, opera aryası adaptasyonları öğrenirdik. Hikmet Hazar bazen bütün ders boyu keman çalardı.

***

Ankara’da 1950’lerde Dil-Tarih-Coğrafya Fakültesinin giriş katındaki salonda Cumhurbaşkanlı Senfonisi Orkestrası cumartesi ya da Pazar günleri konserlerine giderdik. Suna Kan, İdil Biret, Ayla Erduran gibi genç virtiyozlar konserler verirlerdi. Gazi’de okurken toplu halde opera ve bale gösterilerine giderdik. Devlet Tiyatrolarındaki oyunların sadık izleyicileriydik. Bu da yetmez, İlhan Berk’in öncülüğünde  Faruk Güvenç’in ABD Kültür Merkezi’nde düzenlediği (izahlı)  modern, atonal, elektronik  müzik dinletilerine bile giderdik.

Hayatımın en büyük iki heyecanını  gençliğimde, o sırada  Faruk Güvenç’le  evli olan Suna Kan’la bir karayolu lokantasında ve geçen yıl İdil Biret’le tanışırken duydum. Neden?

***

Gelelim şu orkestra denen örgütlü topluluğa: Klasik Batı Müziği orkestrasında üç tür çalgı bulunur:  Yaylı çalgılar, Üflemeli çalgılar, Vurmalı çalgılar.

Yaylı çalgılar : Orkestrada kullanılan enstrümanların çoğunluğunu  (genelde üçte iki) oluşturur. Genelde orkestradaki enstrüman sayısının en az üçte ikisi :  Keman, Viyola, Çello, Kontrbas ve Arp’tan oluşur.  24 keman, 12 viyola, 12 çello, 4 kontrbas ve 1 arp.

Üflemeli Çalgılar:Tahta üflemeliler ve bakır üflemeliler olarak ikiye ayrılır. Tahta üflemeliler ailesinden; flüt, obua, pikolo, klarnet ve fagot kullanılırken, Bakır üflemeliler ailesinden; trompet, trombon, tuba, korno ve kornet bulunur. Standart bir senfoni orkestrasında, eserin türüne göre 20-25 üflemeli çalgı vardır.

Vurmalı Çalgılar: Timpani, davul, timbal, zil, üçgen, tamtam, tef, çan, ksilofon, vibrafon ve bazen de piyano.

Orkestra: Elli ya da daha az müzisyenden oluşan görece küçük orkestralar oda orkestrası olarak adlandırılabilir. Tam kadro bir orkestra ise yaklaşık 100 kişiden oluşur ve senfoni orkestrası ya da filarmoni orkestrası olarak anılabilir.

***

Eveet, ama besteci ve beste yoksa orkestra şefi, çalgılar, çalgıcılar ne işe yarar? Besteci  müzik duygu ve düşüncesini notalara dökecek, bir dil ve anlam dünyası kuracak. Bu yoksa müzik aletleri tozlanır, orkestra elemanları hamlar, şef ise hiçbir işe yaramaz. Şef, ancak orkestrayı yönetirken şeftir. Ben olmasam müzik olmaz diye düşündüğü an gerçek ve doğruların dışına düşer. Müzik (özgürlük, eşitlik, adalet, uyum, birlik, çokluk) için o da orkestra gibi hem fail (icracı), hem araştır

***

AKP orkestrasının üyeleri siyast konservatuarına gitmedikleri için ne nota  bilmiyorlar; şef ise bestecinin (TBMM) partisyonu (Anayasayı) kaldırıp atmış, rasgele el kol sallayıp duruyor,

Yönettiği devlet aleyhine ekonomik ve siyasal sözleşmeler yapan AKP’nin cazırdayıp duran orkestradan hiç farkı yok. Yok ama şef çubuğunuı elinde tutan zat kendisini Herbert von Karajan’dan daha  iyi şef olduğunu düşünüyor.

***

Canlı konserlerde bulunduğum yerden göremem ama İntermezzo ve TRT2 gibi  televizyonlarında izlediğim konserlerde gözüm hep  en arkada timbal, zil, üçgen gibi vurmalıları çalanlar üzerindedir: Koskoca senfoni ve koncertoların icrasında birkaç kez aletlerini kullanırlar; kameranın “zoom”u ve çın sesi birkaç saniye sürer.

———————————————————————————-

BİR AMOK KOŞUCUSU SANKİ…[ii]

«Amok hastalığı, özellikle Orta Asya’da ve Malezya’da daha yaygın şekilde görülen bir tür psikiyatrik hastalıktır. Bugüne kadar tespit edilmiş olan psikiyatrik hastalıklara oranla çok daha nadir olarak görülen bu hastalık, kişilerde saldırganlığa neden olur ve ölüme neden olabilecek kadar ciddi boyutlara ulaşabilir. Hastalığın daha yaygın olarak görüldüğü Malezya’da halk dilinde daha kaba bir tabirle öldürücü çılgınlık anlamına gelen “Mengamok” veya dünya çapındaki adıyla “Running Amok” şeklinde de ifade edilir. Hastalık genellikle ani olarak gelişir ve bireyde istemsiz hareketler, şuur kaybı, saldırgan tavırlar gibi olumsuzluklara yol açabilir. Bu tür semptomlarla birlikte hem hastanın kendisi hem de çevresindeki bireyler yaşamsal tehdit altına girebilirler. (…) »[iii]

***

Edebiyatta “abartı”   (mübalağa, exagération) adı verilen bir yazma tarzı vardır. Bir şeyi daha iyi anlatmak için kullanılır. AKP, boks deyimiyle,  nakavt olmak üzere, başı kesilmiş horoz gibi debelenmekte. Korona vırüs salgınında maske dağıtımı yapmayı bile beceremeyen partinin başkanı, sahibi olmadığı, müşteri ayarlı bir hastanenin çeyrek bölümünü açarken havalarda uçuyor. Köprü, ve tünel tarzı yaptırılmış bir hastane…gösteriş ve para tuzağı.

***

Bir okurdan, 19 Nisan günü yayımlanan “Aman Gelme” yazımı destekleyen bir ileti geldi. Okur Bodrum’la ilgili olarak şöyle yazıyor:

«Bu arada Konacık, Ortakent mevkiinde inşaatına 2017 senesinde başlanan 55 bin metre kare üzerine kurulu 150 yataklı yeni Bodrum Devlet Hastanesi inşaatı bilinmeyen nedenlerle durdu. İhale bedeli 41 milyon 850 bin liraydı. Son halinin fotoğraflarını ek olarak paylaşıyorum.»

Anladığım kadariyla, Bodrum hastanesi, hasta garantili kaymaklı kadatıf değil. Devlet bütçesiyle yaptırılan avantası az, epeyce mazbut bir inşaat.

***

AKP’nin Saray hükümetinin “sıfır” notlu hal ve gidişini “Koronaya karşı mücadeleye karşı mücadele” (21 Nisan 2020) adlı yazımda tasvir etmiştim. Başta CHP, HDP ve İYİ parti belediyeleri olmak üzere hükümetin muhalefet belediyelerine karşı düşmanca siyaseti ancak amoklu bir kafanın ürünü olabilir. AKP sadece belediyeleri değil aynı şekilde kendine oy vermiş yoksul halkı da cezalandırıyor. Kendi seçmenlerini cezalandıran bir parti ondan artık umut kesmiş olmalı. Burada duralım ve düşünelim: AKP, önümüzdeki yıllarda yapılacak her türlü seçimden umudu kestiğine göre hesabı ne? Adı olup içeriği belli olmayan 2023 hedefi mi? Demokrasi ve cumhuriyeti boğazlayacak çok karanlık bir hedef mi?!

***

AKP’nin seçimden vazgeçtiğini kanıtlamak için 20 Nisan 2020 tarihli Sözcü gazetesinin birinci sayfasından yararlanacağım:

–«Bu sıkıntılı günlerde siyaset ve oy hesabı yapmayın; CHP’li ne yaparsa yasak, AKP’li ne yaparsa serbest. İktidar virus önlemlerinin başladığı günden beri CHP’li belediyelerin halka yardımlarını çekemiyor. Engelliyor. AKP’li belediyelere ise ses çıkartmıyor. »

Aynen böyle: AKP amoklu bir kafayla siyaset  yapıyor.  Bu kafayla giderse Cumhurbaşkanlığı, genel ve yerel seçimleri kazanma ihtimali yok. Demek ki bilmediğimiz,  bir hesabı var.

–« Mersin. CHP’li belediyeye ekmek dağıtırmıyorlar. Kayseri. AKP’li belediye ekmek dağıtabiliyor.»

–« İstanbul.CHP’li belediyenin yardımını engelliyorlar. Balıkesir. AKP’li belediye koli koli yardım dağıtıyor.»

Amigo televiyonlar haber vermeseler de Tele1, HalkTv gibi televizyonlar haber yapıyorlar. Bundan dolayı da izleyicileri artıyor.

Havuz gazeteleri yazmasalar da Cumhuriyet, Sözcü, BirGün, Evrensel gibi gazeteler var.

Sosyal medya var.

Ve asıl önemlisi halkın gören gözleri var. Koş amok koşucusu koş!!!!!!!!!!

–«AKP, yardım etmeyi bu kez ‘Paralel Yapı’ saydı. AKP’li Mahir Ünal, CHP belediyelerinin yardım çabasını “Ayrı baş çekmek” diye niteledi.”Bunun devletteki karşılığı parallel yapıdır” dedi. »

Bu adamlar Türkçeyi, deyimleri ve kavramlara hep yanlış kullanırlar. Devlet içindeki parallel yapıları (ordu, polis, güvenlik,vb.) her zaman iktidarlar kurar. İran’daki Devrim Muhafızları bir parallel ordudur. 12 Mart ve 12 Eylül’deki ülkücüler parallel polis gibiydi. Fetö kendi parallel devletini AKP ile aile hayatı yaşarken kurdu. Yani muhalefetin belediyeleri halka  hizmetlerini Saray nam ve hesabına mı yapacaklardı?  Arsızlık dediğin bu aymazlığın yanında masum kalır vallahi.

[i] Cumhuriyet Gazetesi, 17 Mayıs 2020

[ii] Cumhuriyet Gazetesi, 15 Mayıs 2020

[iii] Vikipedi

Siyaset Yazıları

AKP’NİN KISA TARİHİ

Önümüzdeki günlerde, galiba mayıs ayının ilk haftasında, alt başlığı “Türk Sağının İdeolojik ve Siyasi Arka Planı” olan AKP’nin Kısa Tarihi  adlı yeni kitabım  Sia Kitap yayınevi tarafından yayınlanacak. 430 sayfalık kitabın önsözünü bilgi ve ilginize sunuyorum.

Özdemir İnce

25 Nisan 2020

***

CUMHURİYET’E LAYIK OLMAK! [i] 

Bu ülkede kim ki Cumhuriyet’i kendine layık görmemektedir, kendisi Cumhuriyet’e layık değildir. En başta Üç Tarz-ı Siyaset’in [ii] Panislamcı ve İslamcı kesimi, kesinlikle Cumhuriyet’e layık değildir. Kim ki aşağılamak için cumhuriyetin önüne Kemalist sıfatını koymaktadır, Cumhuriyet’e kesinlikle layık değildir. Kim ki ısrarlı bir şekilde ve utanmadan “Kemalist Cumhuriyet, Müslüman dindarları, gayrimüslimleri, Kürtleri, Alevileri, köylüleri ezmiş ve ötekileştirmiştir,” demektedir, Cumhuriyet’e hiç mi hiç layık değildir. Ancak, 2013 yılında 90 yaşına girecek olan Cumhuriyet’in İslamcılardan, Panislamistlerden başka samimi, inançlı, yeminli ve sürekli beğenmeyeni ve düşmanı yoktur. Neo Muhafazakârlarlar, neoliberaller, müflis ve miadı dolmuş solcular gibilerin hepsi dönemsel düşmanlardır. Bunlar arasında bazı müflis ve miadı dolmuş solculara içtenlikle acırım: Aileleri, yaşamları yani biyografileri yüzünden Cumhuriyet karşıtı ve düşmanı olmuşlardır. Dedeleri, babaları ve kendi kusurlu geçmişleri yüzünden Cumhuriyet’le hesaplaşmak, ona hesap sormak, ondan intikam almak isterler. Öykülerini ve gerekçelerini çok iyi bilirim, ama terbiye gereği açıklamam. Çıkar ve para karşılığı olarak Cumhuriyet karşıtlığı ve düşmanlığı yapan sefil toplumculara, tutmalara, yanaşmalara, kuyruklara ve ücretli askerlere gelince, bunları “adam sınıfı”ndan saymam.

Eğri Oturup Doğru Konuşalım:

 Derin korku ve travmaları olan Cumhuriyet, Müslüman dindarlara, gayrimüslimlere, Kürtlere, Alevilere, köylülere, 1923-1945 yılları arasında, topluduruma bağlı olarak (konjonktürel olarak) zaman zaman iyi davranmamıştır. Bu inkâr edilemez. Ama topludurum (konjonktür) dediğimiz olguyu ve şeyleri genelleştirmek ve peşini hiç bırakmamak derin ve tedavisi mümkün olmayan bir ruhsal hastalığın belirtisidir. Başta Almanya, Sovyetler Birliği, ABD olmak üzere bütün dünya, kendi Kürdüne, kendi dindarına, kendi işçisine, kendi azınlığına Türkiye’den daha iyi davranmamıştır. Bir ayıp ve günah varsa (ki vardır) bu, bütün dünyaya aittir. İkide bir, İstiklal Mahkemeleri’nden, bastırılan Kürt isyanlarından, Varlık Vergisi’nden, Cumhuriyet ve laikliğe karşı kalkışmaların kovuşturulmasından, komünist tevkifatlarından söz etmek zihinsel ve ruhsal hastalık belirtisidir. Bunlar unutulsun diyen yok! İnceleneceklerse bir kadavra incelenir gibi, bir cesede otopsi yapılır gibi yapılmalı. Böyle yapılırsa, her kötülük doğrudan doğruya Kemalizme ve erken Cumhuriyet dönemine bağlanmaz. Kadavra serinkanlılıkla incelenir, otopsi  sapıtmadan, bilinçli bir şekilde yapılır. Ne yazık ki böyle yapılmamıştır: Sözde tarihçiler, kötülemek ve suçlamak için, Cumhuriyet devrimlerinin halka sorulmadan yapıldığını iddia etmişlerdir. O zaman ben de, “Bre hödükler, hangi halk bir öncü peşinde gitmeden devrim yapmıştır ve hangi öncü devrimci halka sorarak devrim ve reform gerçekleştirmiştir?” diye sormak zorunda kalmışımdır. Yüzde  98’i okuma yazma bilmeyen halk, Cumhuriyet’in Harf Devrimi yüzünden bir gecede cahil konumuna düşürülmüş; medreseler, tekke ve zaviyeler kapatılmış (Ki doğrudur! Ama neden?), camiler kapatılmış (yalandır), depo (kısmen doğrudur) ve ahır (yalan ve iftiradır) yapılmış… Bereket, camilerin meyhane ve kerhane yapıldığını ileri sürecek kadar vicdansız ve akılsız değiller.

Gerçekleri ve Doğruları Konuşalım Dış destek ve kışkırtı olmasaydı, bu rezilliklerin, bu ihanetlerin hiçbiri günümüz boyutlarında olmazdı. Ama kuklacılık yapan, uzaktan kumanda aletini elinde tutan emperyalizme, küresel sermayeye, CIA’ya ve ABD’nin ona bağlı sivil toplum örgütlerine, Almanya’nın vakıflarına kızmaya hakkımız olduğunu düşünmüyorum. Atalarımız ne demiş? “Keçi kuyruk sallamazsa teke mekildemez!” İktidardaki hükümeti beğenmemek, onu değiştirmek, onun yerine geçmeyi istemek başka, iktidarı ele geçirip devletin yapısını ve rejimini değiştirmeye yeminli olmak başka. Bunlardan birincisi demokratiktir ve yasaldır; ikincisi ise anayasa ve yasadışıdır. Erbakan Hoca’nın Milli Görüş partileri: Milli Nizam, Milli Selamet, Refah (Anayasa Mahkemesi kapattı), Fazilet (Anayasa Mahkemesi kapattı) partileri ikinci türden siyasal partilerdir. Hedefleri laik Cumhuriyet’i yıkmak idi. Türkiye’ye karşı kendi hesap ve çıkarlarına uygun bir müttefik arayan emperyalizm ve küresel sermaye bu damardan bir ortak bulmak, yoksa çıkarmak, hazır değilse hazırlamak zorundaydı. Hatırlamak için, bu yılın mayıs ayında yayımlanan “Başbakan Erdoğan’ı Kendisiyle Yüzleştirelim mi?” [iii] başlıklı beş yazımı okumanızı tavsiye ederim. Emperyalizm ve küresel sermaye, “İsviçre’de öğrenim görmüş kasaba kızı”na benzeyen Türkiye’yi yüz yıldır çıkarlarının odağında olan Ortadoğu’da istemiyordu. Çünkü Araplara kötü örnek oluyordu. Bu nedenle, en kısa zamanda eski haline dönmesi, tekrar muhafazakârlaşması, başını örtmesi, törpülenmesi, yeniden ehlileştirilmesi gerekiyordu. Bu nedenle, 1990’ların ortalarında harekete geçip dönemin Refah Partisi il başkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı buldu. Anayasa Mahkemesi’nin elinden bir oylama hilesiyle kurtulan AKP, iktidarda bulunduğu on yıl içinde Cumhuriyet’in içini boşalttı ve Suriye kapılarına dayandı. Emperyalizm, küresel sermaye ve küçük ortakları AKP’nin amacı: 2023 yılına kadar 1923 Cumhuriyeti’nin defterini dürmek.  Bu arada, AKP yardakçılarına serzenişte bulunmak “tenezzül” sınırlarını zorlar. Cumhuriyet’in ve cumhuriyetçilerin de bir tek amacı (var diyemiyorum) bu defteri dürdürmemek olmalı.

İ Aydınlık, 29 Ekim 2012.

ii[i] Yusuf Akçura, Lotus Yayınevi. Kitap, “Ne olacak bu memleketin hali?” sorusuna ciddi bir cevap arayan ilk yazılı metindir. 1904’te yayımlanmıştır. İslamcılık, Türkçülük, Osmanlıcılık ekseninde irdelemelerde bulunan bir eserdir

iii Kitabın 30-43 sayfaları arasında okuyacaksınız.

Edebiyat Yazıları

vazife bir sırasında orhan kemal

Hikmet Altınkaynak dostumun Hikâye Yazarı Orhan Kemal (Yazko, 1983) adlı inceleme kitabından, Orhan Kemal’in birkaç cümlesini aktaracağım:

“Bana bak Hadi, biliyor musun elime şöyle biraz para geçse, kira, tencere derdi olmasa, bir de çocuklar okuyup kendilerini kurtarsalar, ilk işim bütün yazdıklarımı yeniden yazmak olacak.”

“… esas mesleğim hiçbir titri (unvanı) olmayan, sekizinci planda kalmış işler… Küçük adamların ömürlerini törpüleyen ıvır zıvır işler… Ekseri bu ıvır zıvır işler peşinde koşmak, filmci, sinemacı kovalamak… Beyoğlu’nun ara sokaklarından Cağaloğlu yokuşuna taban tepmek…”

“… yıllardır iş ararım… Bulamadım… Bundan sonra da bulacağımı sanmam… Ama ilenecek değilim tabiî… Bütün iş mademki kalemimle çalışmak zorundayım, velinimetime sımsıkı sarılmakta… Her şeye rağmen ekmeği oradan çıkarmaktan başka çare yok…”

“… beni çoğunlukla gündüzleri sokakta görürler… Ben devamlı bir yerlere giderim… Bir yerlere uğrar, bir yerlerden bir yerlere göçer dururum. Yıllardır her sabah, yaz demez, kış demez, sabahın dördünde kalkarım yataktan… Ve sabah dokuza kadar yazımı yazarım… Sonra sokağa çıkarım… İkbal’e uğrar kahvemi içerim… Yaz­mak için yaşamak, duymak, halkı algılamak gerekir… Bir yazı için çok gereklidir halkın içinde kalabilmek… Ve halkın değişimini algılamak… Eskimemek için… Hatta değişimi yakalamak, bu değişimin dışına düşmemek gerekmektedir… Ve bunun ötesinde bir yazar olarak yaşamın günü gününe sürer gider… Her gün çalışmak, her gün yazmak, her gün boğuşmak gerekir ekmekle… Bu ara halktan yana olduğum için de çok güç bir fatura ödetirler…”

***

Yaptığım alıntılar, Orhan Kemal’in para derdi olmasa “tek işim bütün yazdıklarımı yeniden yazmak olacak” cümlesine anlamını kazandırıyor. “Ben burada kendi romanlarıma, kendi hikâyelerimle geçiniyorum” cümlesi de “Her gün çalışmak, her gün yazmak, her gün boğuşmak gerekir ekmekle…” cümlesini açıklıyor.

Orhan Kemal, temenni ettiği gibi, maddî sıkıntıdan kurtulup eli bolarsaydı, bütün yazdıklarını silbaştan yeniden yazar mıydı? Bu varsayımsal soruyu yanıtlamak çok zor. Ama Orhan Kemal, yazmanın bol zamanla, yazmak için özgür zamanla ilişkisine dikkat çekmek istiyor. Orhan Kemal, her günün ekmeğini her gün kazanmak zorunda olmadığı “bir gün” gelseydi, sabahları 4 ile 9 arasında çalışmaktan ve İkbal kahvesine uğramaktan vazgeçip bir başka tarzda çalışabilir miydi? Bence çalışamazdı.

Sonuçta, bir yazarı “olsaydı, olmasaydı” varsayımlarının ve hayıflanmaların dışında, arkasında bıraktığı yapıtlarla değerlendireceğiz.

Hesabını vermeye hazırım! Bereketli Topraklar Üzerinde, Murtaza, Cemile benim için birer başyapıttır. Bu kitapları okumadan roman ve öykü yazmaya kalkışanları “yazar”, Orhan Kemal’i okumadan Kafka, Proust, Bor­ges, Perec, Pamuk ve post-post modern taifesini okuyup bayılanları da “okur” say(a)mam. Bunca katı olduğum için kimseden özür dilememe gerek yok.

Bir eşleştirme yapacak olursam, Orhan Kemal bizim Maksim Gorki’miz, İgnazio Silone’miz, Émile Zola’mız­dır. Buna karşın kimileri Orhan Kemal’in; Zola, Gorki ve Silone’nin kendi ülkelerinde sahip oldukları edebi makama sahip olmadığını ileri sürebilirler. Yazınsal itibar ne işe yarar, nereden kaynaklanır ve etkinlik alanı nedir? Sanıldığı gibi, çok okunmanın, okur nezdinde amigo-yandaş sahibi olmanın yazınsal saygınlıkla hiçbir ilişkisi yoktur. Yazar, Haydarpaşa’dan Kurtalan’a ya da Afyon’a giden demiryolu üzerinde bir istasyon mu, değil mi? Önemli olan bu. Gerisi palavra. Orhan Kemal, Türk edebiyatının “Sirkeci Garı”dır. “Okur” denen insan türünün belki kitapçı kasalarıyla ilişkisi vardır. Ama edebiyat tarihi kasa değildir. Okurun esamesi okunmaz. Bu alanda, kişisel böbürlenmelere icazet veren, “Renkler ve zevkler tartışılmaz” safsatası da geçerli değildir. Makineyağıyla sütü karıştırıp içene “zevk sahibi” mi diyeceğiz ya da uyumsuz renkleri bir araya getirme cesareti gösteren hödük bulamaççıya?

O misal, Bereketli Topraklar Üzerinde, Eskici ve Oğulları, Cemile ve Murtaza’nınyazınsal varlığından habersiz âdeme tanrılar bile yardımcı olamaz.

Gerçek yazarlar konusunda “unutulmak” fiilinin kullanılmasına razı olamam. Gerçek yazar “var”dır, avam beğenilerin ilgi duyamaması onu değil fakat beğeni sahiplerini “yok” durumuna getirir.

Orhan Kemal’in “yazarlık”a atanmasından değil, “okur”un okur unvanını kazanmasından söz ediyoruz.

***

Otomobil ile yazar arasında herhangi bir benzerlik yoktur. Marcel Proust’un ya da William Faulkner’ın dönemine denk düşen otomobillerin şimdiki yeri müzedir, ama gerçek yazarların ancak evleri müze olabilir, yapıtları hayatın içinde yaşarlar ve gerektiğinde hayata müdahale ederler. Bakkalların, süpermarketlerin ve holdinglerin velinimetidir müşteri ama yazarın velinimeti değildir okur. Yazınsal yazarın (şair, romancı, öykü yazan) bir tek efendisi vardır: yazarla özdeşleşmiş olan “Yazı Tanrısı”! İşte bu Yazı Tanrısı her gün sabahın dördünde, Orhan Kemal’in Cibali’deki evinde, yazarla birlikte yazı masasına oturmuştur.

***

Bunları, Işık Öğütçü’nün yayına hazırladığı, Orhan Kemal’in Yazmak Doludizgin (Tekin Yayınevi) adlı kitabını bahane ederek yazıyorum. Yazmak Doludizgin’de, Orhan Kemal’in zaman zaman ajandalara da yazdığı günlük notlar ile düzyazı dönemi öncesinde yazdığı şiirler yer alıyor.

Işık Öğütçü kim?..

Orhan Kemal, 1 Kasım 1957 tarihli günlüğüne yazıyor: “… Saat tam 10. Yani 22. Kemali koşa koşa geldi müjdeyi verdi: Oğlan olmuş, 4 kilo 200 gr… Kemali: – Ağzına sıçtığımın! dedi. Niye kız olmadı!”

4 kilo 200 gram doğan bu tosuncuktur Işık Öğütçü. Oğlanın babası Orhan Kemal o gün 43 yaş 1 ay ve 17 günlüktü. Günümüz ölçülerine göre genç bir baba sayılır.

Orhan Kemal ertesi gün, 2 Kasım 1957, günlüğüne yazıyor:

“957 Türkiyesi’nin ‘pahalılığı’ ile alay eder gibi, dördüncü çocuk babası olarak, yeni güne giriyorum. Hayırlısı.”

***

Orhan Kemal yazma eylemine şiirle başlamıştır. 1939 yılında şiirleri dergilerde yayınlanmıştır. Ancak 1940 yılında Bursa Cezaevi’nde Nâzım Hikmet’le tanıştıktan sonra durum değişecek ve Orhan Kemal düzyazıya yönelecektir.

“… İlk dörtlük henüz bitmemişti:

– Yeter kardeşim, yeter. Bir başkası lütfen.

Halbuki en güvendiklerimden biriydi. İçimde bir şeyler yıkıldı. Bir başkası. İlk, ikinci, üçüncü mısranın yarısı.

– Berbat!

Kanım tepeme çıktı, başım döndü, ufaldım.

Tekrar bir başkası.

– Rezalet!” (s. 86)

Nâzım Hikmet şiir konusunda hatır-gönül dinlemiyor. Şiire saygısı oranında acımasız. Önüne gelen müride el veren ustaların dikkatine!

“… Bir başka gün nerdense bir ‘roman başlangıcım’ eline geçer. Okur. Ayaklarında takunyalar, koşarak, heyecanla geldi. Soluk soluğa sordu:

– Siz mi yazdınız bunu?

Çekinerek:

– Evet, dedim.

– Birader, dedi, neden bahsetmediniz bundan. Siz hikâye yazın, roman yazın!” (s. 87)

Ustasının sözünü dinliyor Orhan Kemal!..

***

Orhan Kemal ustasının sözünü dinliyor dinlemesine, ama Nâzım’ın beğendiği şiirlerinin yirmisini bir araya getirmiş, bunların 2000 Senesine Şiirler başlığıyla yayınlanmasını istermiş. Bir vasiyet! Oğul Işık Öğütçü babasının bu dileğini yerine getiriyor.

***

“Vazife bir sırasında” Bekçi Murtaza’nın sık sık kullandığı bir cümledir. Bu cümleyi ağzına alınca akan sular durur; görev bilincinin ifadesidir.

“Vazife bir sırasında Orhan Kemal” ise yazma bilincini simgelemektedir!

Radikal Kitap, 12 Nisan 2002

(Özdemir İnce, Mevsimsiz Yazılar,Doğan Kitap. 2002, s.77)

Edebiyat Yazıları, Genel

ÜÇ ŞİİR

ÜÇ ŞİİR

Bugün okumanıza sunduğum üç şiir “Gezi Günleri”nde yazıldı. O günler İstanbul’da değildim. Şiirleri uzaktan yazdım. Bunlar KARADELİKTE BİR YOLCULUK & TERSİNE YA DA SAPKIN AYETLER (Kaynak Yayınları, 2014 yer aldı.

“Gezi Günleri” özgür ve bilinçli vatandaş-insan olma tarihimizde bir tür evrim yani dönüşüm süreci. Bu süreç devam ediyor ve Türkiye tekrar laik, demokratik ve sosyal bir hukuk devleti oluncaya kadar devam edecek.

Özdemir İnce

21 Şubat 2020

***

TERSİNE YA DA SAPKIN AYETLER

IX

Yaşanmamış hayat! O da yaşanmıştır!

Yaşamadıysan gövdendeki bu yara izleri de ne,

ne ola, gözündeki metal parçaları?

İnsanın bir hayatı olsun da

yaşamasın olur mu? Yaşatırlar.

Zorla.

Kızılay’daki ölü sen değil misin?

Antakyadaki ölü sen değil miydin?

Yaşanmıştır hayatın. Herkes yaşadı

ve herkes oldun iki âlemde

(böyle diyor inananlar).

İnsanın bir hayatı olsun da

yaşanmasın olur mu?

Oldu ve olmadı işte.

Senin hayatın, karanfillerin bırakıldığı yerde,

biber gazıyla kutsadılar

panzerle kutladılar.

Palayla kovalandın!

Yaşadın sen, Mersin’de

Akdeniz  Oyunları’nın yapıldığı yılda

Gezi Parkı’da sevgilini, yoldaşını bekledin,

özgürlüğü savunurken zebanilere karşı

eşitliği ararken yarin dudağından gayri her yerde

Kardeşliği öğrendin, keşfettin, kardeşlerin var

ana ayrı, baba ayrı.

Ben işte böyle dedim!

X

Polisin biber gazıyla saldırdığı kırmızılı kadın,

mesafe yakın;

tomanın önünde kollarını iki yana açıp duran kadın,

siyahlı,

biraz sonra hep öyle kalacaklar bellek çadırında:

Bir kadın ki üzerine polis yakın mesafeden

biber gazı fışkırtmıştır, kırmızı, kırmızılı kadın;

kırmızı değil, daha kırmızı, en kırmızı,

utanan bulut rengi. Çıplak omzunda beyaz çanta.

Özgürlüğün rengi var, kırmızı; 

bir kırmızılı kadındır özgürlük,

kadındır özgürlük, dişidir özgürlük, yedi veren doğurgan!

Tomanın önünde bir kadın, önünde değil, karşısında,

karşı karşıya, siyahlı;

bir sedef ayna, canavarın karşısında.

İlk kez yasın simgesi değil siyah, utkunun rengi;

siyah özgürlük, kara özgürlük!

Kara özgürlük ağacı, kadın ağacı,

kolları iki yana açık, kolları, açık,

kendisi rüzgâr olan uçurtma,

kendisi uçurtma olan rüzgâr.

Nerede o  su  püskürten ilkçağ hayvanı?

Ben işte böyle dedim!

XII

“Sinirlenince çok güzel oluyorsun Türkiye!”

Direnirken, dikiş dikerken, yemek pişirirken çok güzel oluyorsun;

kirvem, eniştem, dünürüm, damadım, gelinim,

sevgilim Türkiye yetmiş beş yaşında;

konuşurken, sevişirken, öpüşürken, gebe kalırken, çocuk doğururken

çok güzel oluyorsun Türkiye;

beni eğlendiriyorsun Türkiye; şaşırt beni Türkiye;

gaz bulutlarının arasında, sokak aralarında, su oklarının altında

çok çapkın oluyorsun Türkiye; beni şaşırtıyorsun Türkiye;

gel meyhaneye gidelim, aznif oynayalım, orman yangını söndürelim Türkiye.

Türkiye olduğun zaman çok güzel oluyorsun Türkiye;

hiç kimse olduğun, herkes olduğun zaman çoktan da güzel oluyorsun;

hiçbir yerde ve her yerde; karada, denizde ve havada  çok güzelsin Türkiye!

Atlayıp  aynanın  arkasına geçiyorum, aynanın arkasında sen varsın Türkiye!

Demircinin örsünden fışkıran kıvılcım var ya işte o sensin Türkiye!

Kor demir suya girer, cısss, işte o sensin Türkiye!

Çakmak taşının ağzındaki kar, sensin Türkiye!

Serçe kartal, kartal serçe, Türkiye!

Divanedir! Divane Meclisi, pervane Türkiye, harman yeri, su arkı!

Mutludur güzel bir şiirin tuğlası sözcükler,

mutludur uçurtmaları kanatlandıran rüzgâr; rüzgârın ağzı Türkiye,

uykunda dans ederken görüyorsun kendini, uyanıkken,

bir Cumhuriyet balosunda, Taksim Meydanı’nda, Kuğulu Park’ta,

savruluyor ipek eteklerin geyik bacakların döndükçe.

Dolgun kalçaların ne güzel! Ne güzel dolgun kalçaların!

Delirince  büyülüyorsun, kendini aşıyorsun, aşılanıyorsun Türkiye!

Ben işte böyle dedim.

Gündoğan, 5 – 30 Temmuz 2013

Edebiyat Yazıları

BAŞIMIN BELASI İLHAN BERK

Okuyacağınız  yazılar edebiyat tarihine bir belge olarak kalması için kaleme alındı. Yazıyla ilgili olayı kısaca özetleyeyim:

Yalçın Armağan adında bir yazar, İlhan Berk’in (1918-2008) yaşarken yayınlamayı düşünmediği bazı yazılarını  derleyip Şiirin Çizdiği, Edebiyat ve Şiir Üzerine Yazılar (Yapı Kredi Yayınları)  adıyla yayınladı. Ama, İlhan Berk gibi karalamalara varıncaya kadar her yazdığını kitap olarak yayınlayan bir edebiyat adamının bu çok önemli yazıları neden kitaplarına almadığını, kitaplaştırmadığını düşünmeden… Bir derlemecinin bu önemli konuyu araştırması; bununla da yetinmeyip İlhan Berk’in yaşamakta olan yakın arkadaşlarıyla da konuşması gerekirdi. Örneğin İlhan Berk’in en yakın arkadaşlarından biri olan bana böyle bir başvuru yapılmadı; bildiğim kadarıyla  onu çok iyi tanıyan Murat Katoğlu, Hilmi Yavuz, Ferit Edgü gibi arkadaşlarına sorulmadı, danışılmadı.

Google’a baktım: Yalçın Armağan,1977’de Kayseri’de doğmuş. 2007’de Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü’nden doktora derecesini almış. 2007-2011 arasında İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde, 2011-2019 arasında İstanbul Şehir Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak dersler vermiş. İmkânsız Özerklik: Türk Şiirinde Modernizm isimli kitabı 2011’de yayımlanmış, 2017’de Naser Davaran tarafından Farsçaya çevrilmiş. Melih Cevdet Anday ve İlhan Berk’in yazılarını ve söyleşilerini derleyip yayına hazırlamış. İmgenin İcadıadlı bir  başka kitabı var. Yayına hazırladığı ve iki yazıma konu olan, İlhan Berk’in Şiirin Çizdiği (YKY, 2019) ise son kitabı. Yalçın Armağan, İlhan Berk’in kitaplarına almadığı “Edebiyat ve Şiir Üzerine Yazılar”ını derleyerek kitaplaştırmış. Kutlanması gerekir. Ancak böyle bir işe girişen araştırmacının İlhan Berk’in kimlik ve kişiliğini çok iyi bilmesi gerekirdi. Yazımın konusu işte bu: Gerekli araştırmanın yapılmaması.

***

Yalçın Armağan, İlhan Berk’i tanımıyor. Tanısaydı, kitabın “Halis Şiiri Ararken” bölümünde yer alan, 1939-1942 yılları arasında N.İlhan Berk imzasıyla yayınlanmış olan yazıları çok daha dikkatli incelemesi gerekirdi. Üstelik, ciddi olması gereken bir üniversitede okumuş, doktora sahibi bir akademisyen. Araştırma gereği duymayan, araştırmayı ciddiye almayan, araştırma yapmayı bilmeyen bir akademisyen olur mu? Böyle bir kitabın “derleme” olması kadar “eleştirel” olması gerekirdi. Demek ki oluyormuş…

İlhan Berk 1918 doğumlu bir şair. (Aslında doğum tarihi 1936 idi. Düzelttirdi. Yalçın Armağan’ın bunu da bilmesi gerekirdi).  Söz konusu yazılar 1939-1942 yılları arasında yayınlanmış. Buna göre bu yazıları 21-24 yaşları arasında yazmış ve yayınlamış.

İlhan Berk, çocukluk ve gençlik döneminden söz ettiği Uzun Bir Adam (YKY) adlı kitabında hayatının bu dönemini açıklayıp anlatmaktan çok kapatıyor gibidir. Kitap bir biyografiden çok bir bir öykü kitabına benzer. Bu kitapta yer alan bir fotoğraf vardır. Altında “Fransa Sete’de Paul Valéry’nin mezarında” yazar. Tarih yoktur. Ve o mezar Paul Valéry’nin mezarı değildir.(Öldür Allah söylemeyeceğim, yazmayacağım şeyleri yaptırıyorlar bana).

Uzun Bir Adam’da neredeyse hiç yıl ve tarih yoktur.İlkokulu, ortaokulu hangi yıl bitirdi; Necatibey Öğretmen Okulu’nu ne zaman bitirdi; Espiye’de hangi yıllarda öğretmenlik yaptı, burada nasıl yaşadı? Bana, Espiye’deki hayatıyla ilgili anlattıkları, kendisi yazmadığı için, bende sır olarak kalacaktır. Askerliğini ne zaman, nerede yaptı; Gazi Eğitim Enstiüsü’ne ne zaman girdi tam olarak bilmiyoruz. Tarih vermiyor. Ama okulu 1944 yılında bitirdiğine göre GEE’ye 1942 yılında girmiş olmalı.

İlhan Berk’in 1945’e kadarki hayatı karanlıktadır. Niçin? Çünkü yaşamında her zaman bir mitos yaratmak istedi. Kendisine bir hayat kurguladı. Kendisine “sürgün”, “yalnız adam” gibi sıfatlar ikram etti. Oysa ne Bodrum’da sürgündü ne de yalnızdı.

Bu karanlıkta kalan dönemde, 1939-1942 yılları arasında, N.İlhan Berk imzasıyla, dergilerde Türkiye standartlarının çok üzerinde yazılar yayınlamış. Bu yazıları yazan kişi çok iyi derecede Fransızcaya hakim ve dünya edebiyatını avucunun içi gibi bilmektedir. Bir araştırmacı ilkin bu ilginç ve benzersiz durumu değerlendirmek zorundadır. Türkiye’nin ve kendi özel koşullarında, 21-23 yaşlarında bir ilkokul öğretmeninin sahip olamayacağı özellik ve nitelikler. Sanki çocukluğu Fransız mürepbiyelerin nezaretinde geçmiş,Galatasaray ya da Fransız liselerinden birinde okumuş bir beyzade. Oysa, Uzun Bir Adam’da kendisi yazıyor: Eşek kadarken bile  anasıyla aynı yatakta yatmış, tek odalı bir odada büyümüş; ilkokulu şaibeli bir yöntemle ve epeyce geç bitirmiş; hiçbir zaman iyi bir öğrenci olamamış biri. Böyle birinin  ülkesinin en önemli şairlerinden biri olması tam anlamıyla bir mucize… Ama bu adam söz konusu kitabın “Halis Şiiri Ararken (1939-1942”  bölümünde yer alan yazıları asla yazamaz. Şaair olmak başka bir şey! Bunu anlamak için bu dönemki yazılarla, 1950’den  sonra yazdığı yazıların üslup karşılaştırması yapmak yeterli olur.

Derlemeci Yalçın Armağan yazıların dergilerde yayınlanmasını yeterli görüyor ama bu adam bu yazıları yazabilir mi diye düşünmüyor. Kuşkulanmıyor. İlhan Berk’in 1942’ye kadarki hayatını yaşayan biri Fransızca bilemez, o yazıları yazacak bilgi ve kültüre sahip olamaz.  Neymiş, yazılarından birinde falancanın bilmem kaç ciltlik külliyatını yutmuş da satıp kurtulmuş. Böyle yazıyormuş İlhan Berk! Uyduruyor! Yahu 1939-1942 yılları arasında İkinci Dünya savaşı var, o dergi ve kitapları nerede bulacak İlhan Berk? İstanbul’da bile  ancak birkaç ayrıcalıklı için mümkün. İlhan Berk Balıkesir’de, Espiye’de nerede bulacak o yayınları?

Araştırmacı yazar bir polis hafiyesi gibi bunları düşünecek! Düşünmeli!

Gelelim 1939-1942 yılları arasında yazılan yazılar ile 1950’den sonra yazılmış yazılara? Karşılaştırılsın bakalım bir üslup sürekliliği var mı? Bence yok. 1939-1942 yıllarında yazılan yazıların bilgi ve kültür düzeyi daha sonra yazılan yazılardan çok daha yüksek. Oysa İlhan Berk GEE’yi bitirip Fransızca öğretmeni olmuş. Demek ki biraz Fransızca öğrenmiş. Ama 1939-1942 dönemi genç yazarı 1945’ten sonraki yazıların yazarı İlhan Berk’in “hoca”sı gibi. Derlemeci Yalçın Armağan bunu da fark etmiyor.

1939-1942 dönemi genç yazarı oturaklı, bilgili ve tutarlı. Daha sonraki dönemin yazarı ise, atıp-tutan bir uçarı, sadece ad saymasını bilen bir bilgiç.  Durmadan Rimbaud’dan, şiirinden, tarzından söz ediyor ama “Kahinin Mektupları”ndan bir kez bile söz etmiyor. “Kahinin Mektupları”nı okuyup bilmeden Rimbaud’un şiirini anlaması mümkün değil. Lautréamont’un Les Chants de Maldoror ‘unu elimde gördüğü zaman (1957) kapan adam. Belki de ilk kez görüyordu. İlhan Berk’in bu dönemiyle ilgili çok yazı yazdığım için burada duruyorum.

Uzun sözün kısası 1939-1942 yılları arasında yayınlanan yazılar İlhan Berk’in kaleminden çıkmış olamaz.

Yalçın Armağan’ın derleme kitabı benim önüme gelseydi. Editör olarak kesinlikle yayınlamazdım. Buraya kadar yazdıklarımı kendisine söyleyip kitabı geri verip  yeniden yazmasını öğütlerdim. Yapı Kredi Yayınları’nın ediötörü böyle bir şey yapmamış. Bu bir yayıncılık hatasıdır. Hatta suçudur. Bu pislik nasıl temizlenecek? Hiç de unutkan olmayan  İlhan Berk’in bile bile unuttuğu yazıları mal ulmuş mağribi gibi yayınlayan YKY, İlhan Berk’in ilk şiir kitabı Güneşi Yakanların Selamı’nı neden yayınlamıyor acaba? Arşiv için gereklidir. Satar, zarar ettirmez!

Bir sözüm de Yalçın Armağan’ın yaşdaşlarına: Ne yazık ki tamamı kalp parayla alışveriş yapmaya alışmış. Hepsi, tamamı çok mutlu! Biz işimize bakalım:

***

İlhan Berk’in 1918’de doğduğunu ve Gazi Eğitim Enstitüsü’nü  1944 yılında bitirdiğini biliyoruz. Demek ki 1942 yılında GEE’ye girmiş. 1956 yılında Ankara’ya gelip Ziraat Bankası’na gelmiş. Bundan sonraki hayatını biliyoruz.

Ama 1942 yılından önceki hayatının tarihlerini, kendisi tarih vermediği için, hiçbir şey bilmiyoruz. Bu sure içinde yedek subay olarak askerliğini yapmış (2 yıl), 1940-1939 arası olabilir; Espiye’de ilkokul öğretmenliği 1938-1936 arasında olabilir. Necatibey Öğretmen Okulu (3 yıl), 1936-1933 yılları arası olabilir; Ortaokul (3 yıl), 1933-1930 arasında olabilir. 1930’da 12 yaşındadır. Buna gore:

1930-1933 : Ortaokul;

1933-1936 : Necatibey Öğretmen okulu;

1936-1938 : Espiye’de ilkokul öğretmenliği;

1939-1941 : Askerlik;

1942-1944 : GEE

Servetifünun dergisindeki yazılarını 1939, 1940, 1942 yıllarında; Yeni Ses’teki yazılarını  1940  yılında ve Yeni Adam’daki yazılarını  1940,1941 yıllarında yayınlamış.

Buna göre İlhan Berk’in 1939-1941 yılları arasında kaleme aldığı yazıları yazabilecek kadar Fransızca bilmesi olanaksız. Mersin Lisesi’nde 6 yıl Fransızca okumuş bir öğrenci olarak; GEE’nin Fransızca bölümünü bitirdikten sonra Fransa’da ek öğrenim görmüş birisi olarak, İlhan Berk’in 1944 yılında once Fransızca bilmediğini iddia edebilirim. Söz konusu yazıları İlhan Berk ancak 1944’ten sonra yazabilir. O da epeyce belki!.. Bu yazıları nasıl oldu da yazabildi?  Söz konusu yazıların N.İlhan Berk imzası ve fotoğrafıyla yayınlamış olmasının hiçbir önemi yok.  Sorulması gereken sorun şu bu yazıları N.İlhan Berk imzasıyla kim yazdı ?

Benim “Muamma” demem, işte buradan kaaynaklanıyor. İlhan Berk’i Aralık 1956’dan itibaren tanıyorum. Ankara ve Bodrum’daki Türkçe, Fransızca, İngilizce kitaplarının toplam olarak 500’ü geçmediğini, Fransızca kitaplarının  yeterli olmadığını da biliyorum.

“Muamma” şu: İlhan Berk 1944’de kadarki hayatı hakkında neden tarihli bilgi vermedi?  Kendinden söz ettiği Uzun Bir Adam denemesi hoş bir kitap. Yazarların çoğunun 24 yaşına kadarki hayatını biliriz ama İlhan Berk’in 26 yaşından önceki hayatını bilmiyoruz.

N.İlhan Birsen adını neden N.İlhan Berk ve İlhan Berk haline getirdi. Murat Katoğlu’na göre “Berk” soyadını İlhan’a Abidin Dino vermiş. İlhan Berk imzalı yazıları yayımlamaya başladığı 1939 yılında  Abidin Dino Türkiye’ye döndü. Bu yazıları “Sakıncalı” Abidin Dino yazmış ve N.İlhan Berk imzasıyla yayınlamış olamaz mı? 1939 yılında adı bilinmeyen bir taşralının yazılarını İstanbul’da yayınlanan Servetifünun (Uyanış) yayınlar mı?

Akademisyen bir araştırmacının bütün bunları düşünmemiş olması garip değil mi?

Özdemir İnce

31 Ocak 2020

***

Bu konuda yazdığım, Cumhuriyet gazetesinin 5 Aralık 2019 tarihli  Kitap Eki’de yayınlanan yazımı bilgi ve ilginize sunuyorum:

***

İLHAN BERK HAKKINDA BİR MUAMMA [i]

Yalçın Armağan, İlhan Berk’in (1918-2008) kitaplarına girmeyen düzyazılarını (“Edebiyat ve Şiir Üzerine Yazılar”)  Şiirin Çizdiği (YKY) adıyla yayınladı. İlhan Berk, yazın yaşamının muhasebesini yapacak kadar uzun yaşadı. İsteseydi Yalçın Armağan’ın hazırladığı kitapta yer alan yazılarını da kitaplaştırırdı. Neden böyle bir şey yapmadı ? Bunun düşünülmesi gerekir. Örneğin, İlhan Berk, Galile Denizi’ni yayınladığı 1958 yılında Güneşi Yakanlar’ın Selamı (1935) ve  İstanbul’u (1947) reddetmişti. Günaydın Yeryüzü (1952),  Türkiye Şarkısı (1953) ve Köroğlu (1955) adlı kitaplarından boşanmış gibiydi. Yıllar sonra, benim zorlamamla, o muhteşem kitap İstanbul’u tekrar yayınladığı zaman kitabın gördüğü ilgiye çok şaşırmıştı.

İlhan, benim zorlamamla İstanbul’u tekrar yayınladığına göre çok yakın olmalıyız ve bana güveniyor olmalı. Evet, ikimiz de Ankara’ya 1956 yılında gelmiştik. O yıl başlayan arkadaşlık 24 Ağustos 1990 günü benim aldığım kararla sona erdi.Bu süre içinde kardeş gibiydik. 1956-1960 yılları arasında her Pazar saat 10’da Adakale Sokak’taki evine gittim. 1965 yılında ek öğrenim için Fransa’ya giderken, yakın akrabalarım bana kefil olmayınca bana kefil oldu. Bu kadarı yeter sanırım. Şunu da eklemek zorundayım: İlhan’ı benden daha fazla tanıyan Murat Katoğlu hayattadır.

İlhan’ın yaşarken yayınlamayı düşünmediği yazıları  yayınlayan Yapı Kredi Yayınları Güneşi Yakanların Selamı’nı neden yayınlamamaktadır acaba? Yayımlarsa şiir külliyatını tamamlamış olmaz mı?

Derlemenin önünde yer alan yaşamöyküsü de bir tuhaf. Şairin hayatı 1945 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü’nün Fransızca Bölümü’nü bitirdiği tarihten  başlıyor. 1918 ile 1945 yılları arasındaki hayatı nerede  yaşanmış? İlkokulu ne zaman bitirdi ? Ülker’e ve bana söylediğine göre: Bir dişçinin yanında çıraklık yaparken, onun zorlamasıyla ilkokulu bitirdi. Uzun Bir Adam’da “Beni okumaya o itti. Bir köy öğretmeninden dördüncü sınıfa değin okumuş gibi bir belge alıp, beşinci sınıfa o yazdırdı” (s.43) diye yazıyor. Peki Necatibey Öğretmen Okulu’na ne zaman girdi ve hangi yıl bitirdi? Espiye’de hangi yıllarda öğretmenlik yaptı. Askerliğini ne zaman yaptı ? (Murat Katoğlu askerlik fotoğrafını görmüş). Askerlik önemli. Çünkü Gazi Eğitim Enstitüsü Fransızca Bölümü’nde öğretmenlik yapan Fehmi Baldaş askerlik arkadaşıydı. Okula onun yardımıyla girmiş. Kendisi söylemişti.

Ben daha önce yazdığım gibi İlhan’ı 1956 yılında tanıdım. Kitabın Halis Şiiri Ararken (1939-1942) bölümünde yer alan yazılardan bana hiç söz etmedi. Ağız dalaşı yaptığımız zamanlarda, mutlaka “Lan oğlum ben bu konuları Servet-i Fünun’da yazdığım günlerde sen ananın sütünü emiyordun!” derdi. Dostluğumuz zaten bu kavgalardan birinde sona erdi.

Tamam. Bu faslı kapatalım! Düzyazılarını, kuramsal dediği yazıları yerden yere vurdum.

Yakından tanımanın sağladığı edepsizlikle onu cehaletle suçladım. (!970’lerde  Dost dergisinde yayınlanan ama kitaplarıma almadığım Cehaletin Rönesansı adlı yazı.) Gerçekten de İkinci Yeni döneminde, cehalete dayalı ipe-sapa gelmez yazılar yazıyordu. “Anlamsız Şiir” gibi saçma yazılardı. Dostluğumuzun bitmesine bu konuda yazdığım eleştiriler yol açtı.

Bu yazılarda onu yerden yere vurdum ama şairliğine toz kondurmadım. İlhan Berk Türk dilinin en büyük şairlerinden biridir. “Sözcük” denen nesneyi onun kadar iyi kullanmış şair pek azdır. Bu faslı da kapatalım.

Paul Valéry ve Eserleri (s.21) adlı yazıyı okuyunca çok şaşırdım. Yazı 27 Nisan 1939 tarihli Servet-i Fünun dergisinde yayımlamış. İlhan 21 yaşında. Bu yazıyı yazması olanaksız. İlhan’ın 1938-1939 yıllarında nerede olduğunu ve ne yaptığını bilmiyoruz. Emin olduğum şu: Henüz Fransızca bilmeyen İlhan’ın bu yazıyı ve Servet-i Fünun’da yayınlanan öteki yazıları yazması olanaksız. Sadece İlhan değil o yılların şairleri böylesine yazıları yazamazdı. Yazsa yazsa Ahmet Hamdi Tanpınar yazabilirdi.

Bu yazıları yazamayacağı bir yana bu yazılarda sözünü ettiği kitapları edinmesi de olanaksız. Bu  yazıları ancak bir akademisyen ya da lise ve üniversiteyi  Fransa’da okumuş biri yazabilir.  Yazıları okurken, yazarın (İlhan Berk) bir Fransız eleştirmen ya da edebiyat  tarihçisi olabileceğini bile düşündüm. İlhan Berk 21 yaşına kadar bu denli kusursuz Fransızcayı nasıl öğrendi, bu kadar zengin bilgi donanımını nasıl elde etti ?

İyi düzeyde Fransızca bilmediğini, yeterli donanımı olmadığını biliyorum. 1939 yılının İlhan Berk’i “Yeni Şiir Meselesi”nin  (s.32) “Y”sini bile yazamaz.

“Halis Şiirin Esaslarını Ararken” (s.52) 1941’de yayınlamış. İlhan Berk 23 yaşında. Şimdi yazının ilk cümlesini okuyalım: “Henri Bremond’un şiire dair kitabını bundan altı sene  kadar önce  Ahmet Haşim’in bir makalesinden öğrenmiştim….” Cümlenin gerisini okuyun.  Ama daha önce yaşını hesaplayın: 23 – 6 = 17.  Sizin dikkatinizi çekmiyor mu?

İlhan Berk böyle bir yazıyı 2001 yılında bile yazamazdı. Bu işte keşfedilmesi gereken bir muamma yok mu?

Bu yazılarda adı geçen İngiliz ve ABD’li şairlerin  kitapları bugün bile dilimize çevirilmiş değil. 1935-1940 yılları arasında bu kitapları nasıl edindiğini geçelim ama o yıllarda İngilizce bilmiyordu. Murat Katoğlu da tanığımdır : 1957 yılında, İngilizce öğrenmek için İngiliz ya ABD Kültür Merkezlerinden birine yazıldı.  Murat Katoğlu ve ben şaşırdık bu işe. Ancak 1958 yılında e.e.cummings, Ezra Pound ve T.S.Eliot çevirmeye başladığı zaman iyice şaşırdık. İngilizcedeki vukufuna birlikte Pound çevirdiği Güven Turan tanıklık edebilir.

Çok sevdiğim, arkadaşlığı ile mutlu olduğum,  yemek masasına yıllarca oturduğum, bilmem kaç kez uyuduğum ve çok özlediğim İlhan Berk’in mahremine girmek zorunda bıraktıkları için kitabı yayınlayan Yapı Kredi Yayınları’na, editör Fahri Güllüoğlu’na, müellif Yalçın Armağan’a çok kızıyorum. Bu yazıları yabancı dil, öğrenim, yaş ve meslek durumu, maddi olanaklar bakımından  İlhan Berk’in yazmış olamayacağını nasıl düşünmezler? Sanki İlhan, İstanbul’da bir Fransız lisesinden mezun olmuş, Sorbonne’da Fransız Dili ve Edebiyatı okumuş, Fransızca doktora tezi yazmış gibi…

İlhan Berk, 1943 yılında yazdığı Roman ve Şiire Dair (s.387) başlıklı yazıda Virginia Woolf’un bir kitabını (Deniz Feneri)  hatırladığını yazıyor. Kitabi İngilizceden okuması mümkün değil; ilk basımı MEB yayınları tarafından  yapılmış. Çevirmenin kitaba yazdığı önsözün tarihi 1944. Nasıl oluyor ? Aynı yazıda Franz Kafka’nın Dava adlı kitabını özetliyor ama Almanca bilmiyor ve kitabın Türkçesi Kamuran Şipal’ın çevirisiyle (Ataç Kitabevi) 1964’te yayınlanıyor. Bu ne biçim iş? Buna benzer bir yığın vukuat var kitapta.

Bu muammanın faili kuşkusuz Servet-i Fünun dergisi. Ama kitabı hazırlayan Yalçın Armağan, editör ve yayıncı YKY bunu fark etmiyor! 21ile 83 sayfalar arasındaki yazıları İlhan Berk yazmış olamaz. Mihail Şolokov’un, Fransızcası 1959-65 yılları arasında, Türkçesi 1965 yılında yayınlanmış olan Durgun Akardı Don adlı romanını hangi dilde okumuş olabilir?  Çünkü yazısı (s.79) 1945 tarihli. Üzgünüm!

[i] Cumhuriyet Kitap, 5 Aralık 2019

Genel

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞIYLA HESAPLAŞMA

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞIYLA HESAPLAŞMA

Değerli okurlar, geçenlerde evrak-ı metruke arasında 51 yıllık bir belge buldum. Hikaye uzun. 1966 sonunda, Fransa’dan lisesinde Fransızca öğretmenliği yaptığım Aydın’a döndüm. Döndüm ki İngilizce öğretmeni olan Ülker Yalvaç’a solcu olduğu için sürülmüş. Tan 3 yaşında. Paris’te Sorbonne’a bağlıYabancı Ülkelerde Fransızca Öğretmenleri Enstitüsü’nden sertifika almıştım. Doktora bursu almam olasılığı vardı. Yattı. Ülker Yalvaç’a gitti. Bir yıl sonra bizi Muğla’ya tayin ettiler. Ama atandığım lisede öğretmenlik yaptırmamak için yapmadıklarını bırakmadılar. Derken bir gün, hakkımda soruşturma açılmış, savunmam istendi. Bulduğum belge bu soruşturmayla ilgili. Savunmamı yaptım. Okuyacaksınız. Sorular ve verdiğim cevap tam anlamıyla bugünlerin habercisi.  Ertesi yıl beni, Sorbonne’dan sertifikalı Fransızca öğretmeni beni, Muğla’da bir ortaokula İngilizce öğretmeni olarak atadılar. Mesajı anladığım için istifa dilekçemi verdim. Sevinerek kabul ettiler.

Şimdi size bu belgeyi okumanızı öneriyorum. Biraz uzun. Uzun gelirse parça parça  okuyun.

Özdemir İnce

22 Kasım 2019

***

T.C. MÎLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

Orta Öğretim Genel Müdürlüğü

GİZLİ                                                            AN K A R A 

15 Haziran 1968

Şubesi : Değerlendirme

Sayı     : 410.0.(51}

Konu   : Turgutreis Lisesi Fransızca

Öğretmeni  Özdemir İnce’nin savunması h.

Muğla Valiliğine

İliniz  Turgutreis Lisesi Fransızca öğretmeni Özdemir İnce hakkında yaptırılan soruşturma sonucunda mukakkik tarafından düzenlenen tarihsiz tahkikat raporu  ve eki belgeleri kapasayan dosyanın incelenmesi sonucunda, adı geçenin aşağıda yazılı davranışı suçlu sayılmasını ve hakkında disiplin işlemi tâyinini gerektirir  nitelikte görüldüğünden bu cihetin Bakanlıkça verilen enirlerin tebliğine dair olup 467 sayılı Tebliğler Dergisi ile yayımlanan 19.12,1947 gün, 2070 sıra sayılı Bakanlığımız genelgesi esaslarının da  ilgililerce önemle göz önünde tutulması suretiyle Memurin Kanunu’nun 55. ve Anayasanın 118.maddesi uyarınca kendisine  tebellüğ ilmühaberi karşılısında tebliğini ve 7 gün içinde alınacak savunma yazısının tebliğ ve tebellüğ evrakı birlikte Bakanlığımıza gönderilmesini rica ederim.

Rahmi İder

Orta Öğ.Gnl.Md.Yardımcısı

      Milli Eğitim Bakanı a.

Lise 4 F sınıfından bir öğrencinin “Fransızca ortalamaya karışıyor mu?” diye sorması üzerine “Ortalamaqya güvenmeyin. Ben sizle3re 29’dan fazla not vermem, bunun yerine belge veririm. Sizler benim kölemsiniz, ayağıma kapanıp öpmedikçe bu sınıftan geçemezsiniz. Sizleri benim elimden kimse kurtaramaz, ben kimseden korkmam, ister müdüre,isterseniz Süleyman Demirel’e gidin”, ayrıca ders sırasında geçen <haş arabasına “Allah belasını versin” dediği; bir ders anında üzerine tebeşir tozu dökülmüş olan sandalyeyi kaldırıp duvara çarptığı, Paris’i anlatırken de , öğrenciler tarafından sorulan “İstanbul güzel midir?” sorusuna “o da geri kalmış Türkiye’nin İstanbul’u, Paris’in yanında bir pislik gibi kalır. Türkiye ise Fransa’nın yanında bir pislik gibi kalır” diye cevaplandırdığı iddia edilmektedir.

ASLI GİBİDİR

      Mühür

                   İmza

MUĞLA 21 HAZİRAN 1968

Milli Eğitim Bakanlığı

Orta Öğretim Genel Müdürlüğüne

ANKARA

Genel Müdürlüğünüzden, Muğla Valiliği’ne  gelen, 15 Haziran 1968 tarihlî Değerlendirme Şubesi’nin 410.0.(51) sayılı yazısıyla savunmam isteniyor.  “…tahkikat raporu ve eki belgeleri kapsayan dosyanın incelenmesi sonucunda,adı geçenin aşağıda yazılı davranışı suçlu sayılmasını ve hakkında disiplin işlemi tâyinini gerektirir nitelikte görüldüğünden…” deniliyor. Adı geçen dosyada,biri el yazımla,biri de daktilo ile olmak üzere iki savunmam vardır. Bu savunmalarımda.olayı iyice aydınlattığım halde,suçlu sayılmam gerektiği yanılgısına düşülmüştür.  Çünkü, çoğu zaman örnekleri görüldüğü üzere,bir kısım dişli velileri ve birtakım tembel öğrencileri tatmin etmek gayesiyle suçsuz bir öğretmen “kıyma” makinesinin ağzına kadar getirilmiştir.

Soruşturmayı yapan Muhakkik’ten,öğrencilerin temel gayesinin,çalışmadan  sınıf geçmelerinin ne türlü olursa olsun (torpil,gözdağı vb,.) mümkün olmadığını anladıkları için Fransızca öğretmeni Özdemir İnce’den kurtulmak psikozuna dayandığı açıkça görüldüğünden olayı tahrif etmeleri ve dışardan aldıkları direktiflere göre hareket etmelerinin mümkün olduğu göz önünde bulundurularak, şikayetçiler hakkında adı geçen sınıfın sınıf öğretmeni ve öğretmenlerinden bilgi alınmasını istemiştim. Sanırım,gerçeğe ışık tutacak bu işlem yapılmadı; okul müdüründen öğrencilerin ders durumlarının öğrenilmesiyle yetinildi.

Genel Müdürlüğünüz,suçlu olduğum inancına kapıldığına göre,olayı tarafsız bir gözle incelememiştir; çünkü,tek kusuru iyi öğretmenin vasıflarına sahip  bulunduğu çalışmalarıyla sabit mensubunun savunmasını dikkate almayarak,tek meziyetleri,ne yazık ki, sınıf geçmek için ahlâk dışı kombinezonlar düzenlemek olan bir kısım öğrencilere inanmak yolunu seçmiştir.

Bu aslında, Milli Eğitim Bakanlığı’nda çoktandır hüküm süren ve kaynağını pedagojik endişeler yerine bir takım politik yatırımlar lehine hesaplardan alan olaylar dizisine eklenecek yeni bir talihsiz halkadır. Bu bakımdan,hakkımda yapılan gerçek dışı suçlamaların, halledilmesi gereken Milli Eğitimle ilgili sayısız hizmetler dururken ciddiye alınması gerçekten esef vericidir. Öte yandan temel gayesinin ne kadar dışına düştüğünün de bir belgesidir.

Hakkımdaki kararın şimdiden alındığı ve bu yeni savunmamın bir formalite olduğu apaçık ortada olduğu halde, disipline uymak ve gerçeği ortaya çıkarma gayretinin son bir umuduyla kendimi tekrar savunuyorum.

İster hayâli,ister düzmece ve isterse gerçek olsun, bir olay varsa,bunu çevresinden tecrit etmek,yâni başlangıçsız ve sebeplerden yoksun olarak ele almak, Hukuk Felsefesine uymadığı oranda saf aklın mantığına da uymaz. Çünkü o kendinden önceki olaylara ve sebeplere sıkı sıkıya bağlıdır. Durum böyle incelenirse,şimdi savunmasını yapan Ûzdemir İnce’nin yeninde Milli Eğitim Bakanlığı  ve bu Bakanlığın Muğla’daki temsilcilerinin bulunması gerekir. Çünkü, kendimi savunma zorunda kaldığım olayın temelinde Milli Eğitim Bakanlığının bilim dışı  hatalar yığını vardır; bu olayı, adına uygun şekilde Milli bir eğitim politikası  gütmeyen ve bir takım politik hesaplarla,sık sık karar ve plân değiştireren Bakanlık bizzat hazırlamıştır: Bu ders yılı başında,bünyemize uyup uymayacağı daha önce denenmemiş bulunan  yeni Yönetmelik, öğrenciler ve velileri tarafından şiddetli bir tepkiyle karşılanınca, aksaklığın nedeni bilimsel metotlarla aranacak yerde, tek suçlu, uygulayıcı öğretmenmiş gibi demeçler verilmiş; öğretmen^Bakanlığı tarafından suçlanmıştır. Bu durumda meydana gelen anarşik hava içinde şımaran öğrenciler ve veliler, bu yönetmeliği hazırlayan öğretmenlermiş gibi bütün kinini onların üzerine yağdırmış ve bu Yönetmelikten kurtulmak için ne lâzımsa yapmıştır. Bakanlık aradan sıyrıldığı için öğrencinin ve velinin hışmına uğramış öğretmenlerden biri olarak benim yaşadığım olayın işte bu plâtform üzerinde değerl«dirilmesi ve eğer  bir haksızlık yapmamak, gerçeğe varmak isteniyorsa,olayın kesin olarak tecrit edilmemesi gerekir.

Olayı hazırlayan genel oltamı tasvir ettikten sonra,mahallî ortamı da açıkmamamda fayda olduğu kanısındayım:

1.Bu ders yılı başında,Nakil Yönetmeliğinin 9.uncu maddesine göre,eşim İngilizce öğretmeni Ülker İnce ile birlikte Muğla Turgutreis Lisesi’ne atandık. Öğretmen tayin ve nakillerinde esasın açık ders sayısı ve ihtiyaç olması gerektiği halde,adı geçen Lisede mevcut 42 saat fransızca dersi için 3’cü öğretmen olarak atandım.

2. Bu durumda 42       saat dersin, uygun nisbette üçe bölünmesi gerekirken okul idaresi programı bozmamak gibi inandırıcılıktan uzak sebepler göstererek, bana 4 F sınıfını verdi. Yani Fransızca öğretmeni olarak 5 saat ders okutmağa mahkûm edildim.Programı bozmamak endişesinin doğru olmadığı,bir çok defa, 15 günlük boşluklarda bile yeni program düzenlemelerine gidilerek tekzip edildi. Benim fransızca öğretmeni olarak 5 saat ders okutmamın öğrenciler üzerinde menfi etkisi bir pedagojik gerçek olarak bu olayda meydana çıktı. Çünkü başka sınıflara da girseydim 4 F öğrencileri kendilerini yalnız hissetmeyecekler ve dolayısıyla beni öteki sınıflardaki tutumumla da değerlendirme yoluna gideceklerdi. Ama bu fırsat olmadığı için, beni , zamanla baştan savılması gereken “bir belâ” olarak görmeğe başladılar. Benim yerimde hangi öğretmen olsaydı, öğlenciler aynı şeyi hissedeceklerdi.

Öte yandan,ek branşım İngilizce olduğu için, 15 saat İngilizce verildi; kmna bunun gerçekleşmesi için de eşim Sağlık Kollejinden ders almak zorunda kaldı. Ve ben ayrıca Kız Enstitüsünden de 9 saat ders aldım. Okulda İngilizce dersi varsa dışarıya gitmeyelim,diye ne zaman konuştaysak, Okul Müdürü;”Başka ders yok” şeklinde cevap verdi. Ama gerçeğin böyle olmadığını, 6 saat İngilizce dersin  bir İlkokul öğretmeni tarafından kapatıldığını öğrendik. Müdürün, bu dersleri ısrarla gizleme çabasının  ne olduğunu öğrenmek bize düşmediği için,yeni geldiğimiz bir okulda tatsızlık çıkarmamak yolunu seçtik.Çünkü,fransızca ve inglize derslerinin dağıtımındaki anormalliğin Bakanlığın dikkatini çekeceğini umuyorduk Bu inancın boşa çıktığını eklememe bilmem ihtiyaç var mı?

3. 4 F sınıfının genel durumu şöyle idi:

a) Genel olarak 2 yıllık öğrencilerin toplandığı bir sınıf,

b) Fransızca’nm ve Türkçe’nin en ilkel temel bilgilerinden yoksun bir sınıf,                c) Tembelliği alışkanlık haline getirmiş; bütün öğrencilik ve vatandaşlık sorumluluklarını umursamayan, toplu olarak tek somut gayeleri ve başarı ölçüleri “not” olan bir sınıf.

(Böyle oldukları için öğrencileri % I00 suçlu tutmak mümkün değildir; öğrenciler bu duruma düştülerse,eğitim sisteminin de suçudur.)

d) Genel olarak,bütün öğretmenlerin dikkatini,disiplin ve ders çalışmamakta ısrar yönünden çeken problem bir sınıf.

Böyle bir sınıfa nasıl faydalı olurum diye düşündüm.Orta Öğretim Programının direktiflerine uygun şekilde derslerimi yürütürken, bir yandan da öğrencilerin öteki eksiklerini tamamlamak yoluna gittim.

İmlâ Kuralı, bitişik el yazısı,Türkçe dilbilgisi, yabancı dil öğrenimine temel ve destek olmak bakımından üzerinde  önemle durduğum konular oldu. Derslerde öğretim metodunun emrettiği gibi,sınıf seviyesinin üzerine çakmadan, fransızca konuşuyordum. Öğrenciler  Türkçe konuşmamı istiyorlardı, çünkü eski öğretmenleri Türçe konuşurmuş derste. Başlangıçta,gerçekten gayret gösterdiler; ama sonradan, nedense birkaç öğrencide pasif bir direnme başladı, sonra bu gelişti. Yazılılardan sonra bu daha da arttı. Dışardan tahrik edildiklerini hissediyordum, ama bunu sağlam bir nedene bağlayamadığım için de önemsemiyordum.  Öğrenciler fransızca öğrenmek istemiyor gibiydiler;  istedikleri, bilseler-bilmeseler  sadece sınıf geçimekti.  “Çok iyi öğretiyorsunuz,ama notunuz kıt. Fransızca modası geçmiş bir dil. Modası geçmiş bir dilden zayıf almamız doğru mu? Öteki sınıflarlar da bizim gibi olduğu halde öğretmenleri not veriyor; bizim suçumuz sizin öğrenciniz mi olmak?” diyorlardı bazan. Bu düşüncelerinin sakat olduğunu her  seferinde usanmadan anlatıyordum kendilerine. Ama onlar, Nuh diyor Peygamber demiyor işi not bezirgânlığına döküyorlardı. Bu sırada, Türkiye’nin birçok Orta Öğretim öğrencileri boykota gidiyor, gösteri yapıyor ve Bakanlığın bu durum karşısında takındığı tavizli ve kararsız tutum öğretmeni sınıfta aklın alamayacağı  zor durumlarda bırakıyordu. Bakanlığın tutumu öğretmeni öğrencinin nişan tahtası durumuna getirdi.

Başından bu yana çizmeğe çalıştığım manzara bu olayın değerlendirilmesinde dikkate alınmazsa, tecrit edilmiş bir olayla yanlış karara varmak çok mümkündür.

Öğrencinin psikolojik durumunu ve içinde yaşadığı atmosferi göz önünde bulundurduğum için öğrencilerimin davranışlarını toleransla karşıladım.

Şimdi gelelim olaya;

Aklımda kaldığına göre ya 13 ya da 17 Ocak 1968 günü oldu. Ayrı ayrı günlerde değil de bir günde ve iki ders içinde olması dikkate değer.

  1. Tahtaya yazı yazılması,
  2. Sandalyeye tebeşir tozu dökülmesi,
  3. Beni tahrik için sorular, öğrencilerin önceden hazırlık yaptıklarının bir delilidir, ve hele arabaların gürültüsü , tesadüfen de olsa işlerine yaramıştır.

l) Yukarıda belirttiğim tarihte 4 F sınıfına girdim.Olağanüstü bir sessizlik vardi sınıfta. Karatahta silinmemişti,silgi aradılar bulamadılar.Özellikle sakladıklarını sanıyorum,çünkü bu benim üzerinae titizlikle durduğum . husustur. Bir kısım öğrenci kitap, defter getirmemişti. Derse başlamadan bu davranışla ilgili bir konuşma yapmayı faydalı buldum. Bu sırada 2 yıllık Cihat Severcan; “Efendim,Fransızca ortalamaya giriyor mu?” diye sordu. Bu kendilerine okul idaresi ve sınıf öğretmenleri tarafından çoktan anlatılmış bir  konu olmalıydı,ama cevap verdim:

– Böyle ince hesaplarla vakit öldüreceğinize ortalamadan kurtulmak için ders çalışın. Gelip 29’a dayanırsınız, ne bir fazla ne bir eksik veririm. Bu bir değerlendirmedir,ortalamaya girsin ya da girmesin, ikisi arasında bir fark yok bence, çünkü benim prensiplerimde bir değişiklik meydana getirmezler… diye konuşmaya başladım,ama ; “Efendim,yazık değil mi bize? Hepimiz iki seneliğiz?” diye söze karıştı.  Ben de “Size niçin yazık olacakmış, asıl yazık vize verilen emeklere, harcanan paralara.  Memleketin gerçekten çalışkan,yaratıcı mezunlara

ihtiyacı var, okula gelmek mutlaka sınıf geçmeyi, iki senelik olmak mutlaka sınıf geçmeyi gerektirmez. Çalışan, öğrenen sınıf geçer. Çalışmayan pek tabii belge de alır. Bunun tersinin olacağını sakın sanmayın. Oturun, çalışın iki senelik falan diye not dilenmeyin, haysiyet sahibi olun. Ya bu deveci  güdersin ya bu diyardan gidersin,diye bir lâf var. Ama doğru değil, bu deve mutlaka güdülecek ve ben de size isteseniz,istemeseniz bu dili öğreteceğim.  Sizin dediğiniz değil,ben öğretmensem,benim dediğim olacak. Son sözüm bu,bunu böyle bilesiniz “ dedim.  Bu sözler, öğretmenlerin ortak hazinesidir. Benim öğretmenlerim, hepimizin öğretmenleri zaman zaman böyle konuşma yaptılar.Bizden sonra yetişecekler  de aşağı yukarı aynı sözleri söyleyecekler.

Ama bu konuşmam aradan geçen kısa süre içinde,akıl hocalarının hocalarının gayretleriyle “Ortalamaya güvenmeyin. Ben sizlere 29’dan fazla not vermem,bunun yerine belge veririm. Sizler benim kölemsiniz, ayağıma kapanıp öpmedikçe bu sınıfı geçemezsiniz” biçiminde tahrif edilmiş. Yazılı yoklamalar meydandadır, kimsenin hakkını yemek mümkün değildir. Durum bu merkezde iken, ne Muhakkik,ne de okul müdürü tarafından adı geçer sınıfın yazılı yoklamaları incelenmeye tabi tutulmamıştır. Teklif ettiğim halde. O halde,29 ‘dan fazla alan öğrenciye hak ettiği notu vermemeğe maddi olarak imkân yoktur. Öte yandan,benim böyle bir konuşma yapmam içim ruh sağlığımın yerinde olmaması,kısacası sadizme müptela olmaklığım gerekir.  Allahacşükür,sağlığım yerindedir. Öğrencilerim tarafından daima sevil_ dim,csayıldım. 4F sınıfındaki istisnalar dışımda bu yıl da böyle oldu. Ayrıca, böyle bir konuşma gerçek dahi olsa, suç olarak kabul edilmesi için sık sik tekrarlanması ve öteki sınıflara da şamil olması gerekir. Gerçek benim anlattığım gibidir. İddia edilen sözler ağzımdan çıkmış değildir.

İkinci derse (ayni gün) Anatole France’ın Paris adlı parçasına başlamak üzere girdim.Tahtada,yarı Fransızca yarı Türkçe söyle bir yazı vardı: “Fransızca öğretmenini istemiyoruz. Fransızca öğretmeni hakkında şikâyetlerinizi M’ ye anlatın.” Belki bu yazıyı görmemiş gibi devransam çok daha iyi olurdu, diye dışünülebilir. Ama olay çıkarmak konuşandaki ısrar karşısında bu varsayım bir geçerlik kazanamaz.Bunun üzerine :

“4 F sınıfına girmeme kimse mâni olamaz. Çünkü beni bu sınıfa girdiren güç,herhangi bir itirazdan çok daha sağlamdır. Bu güç, bana maaşımı  veren  Devlet’in gücüdür. Bunu tanımamaya da,kanun dairesi içinde ne Müdürün, ne de Başbakan’ın gücü yeter.Bu bakımdan (M) rumuzuyla kimi kastediyorsanız, o kişiden kesinlikle çekinmediğini bilmeniz lâzımdır”, dedim.

Öğrencilerimi Disiplin Kurulu yoluyla değil de makul mantık içinde yola  getirmek, daha doğrusu kendimi kabul ettirmen gerekiyordu. Öğrenci, öğretmeninin  (M) rumuzlu kimseden çekindiğini sezerse, alfabedeki bütün harfler günü gelir birer birer rumuz olarak çıkar karşısına. Öğretmeni,öğrenci karşısında böyle alçaltan durumu hazırlayan keşmekeşten içim ezilerek, yaratılmak istenen anarşiye, Milli Eğitim Bakanlığının ve bütün Türk öğretmenlerinin otorite ve şahsiyetini savunmak zorundaydım. En ufak bir hata,bu körpe kafaları,bir “istemezük”cü ycniçeri topluluğuna dönüştürebilirdi.Aslında,öğrencilerdeki bu tutumu, Milli ağıtım Bakanlığı’nın eğitim ve öğretim konusunda izlediği kişiliksiz ve tavızkâr politikaya bağlamak gerekir. Ama,ne yazık ki, herşeye rağmen kendi manevi şahsiyet ve otoritesini savunan öğretmenini tam beş aydır işkenceye tâbi tutuyor ve taltif  edeceği yerde savunmasını alıyor.

Haç arabası konusuna gelince: İlkin,izin verirseniz,HAÇ ARABASI  diye bir varlığın olunmadığını belirteceğim. Haç mevsiminden önce,bazı seyehat acentaları ile otobüs işletmecileri Haç Seyahati düzenlerler. Gaye dinî değil ticarî olduğu için çeşitli yollardan müşteri kazanmağa çalışırlar.Olay, söz konusu ikinci dersin sonuna doğru olmuştur.Olay günü, ocak ayının ortalarında olduğuna göre, hacıların dönmesine daha 2 aya yakın zaman vardır.Çünkü Kurban Bayramı 10 Mart’ta başladı. Ders anlatıyordum.Caddeden “Ya ya ya şa şa şa”^ temposu tutan korna sesleri gelmeğe başladı.Kürsünün yanındaydım. 4 E sınıfı cadde üzerinde olduğundan sesler yaklaştıkça sesimi duyurmak imkânı da azalmağa başladı. Sinirlerim de iyice gerilmişti,”Allah kahretsin şu gürültüleri” dedim.Biraz sonra 4-5 otobüslük konvoy sökün etti. Otobüslerin üzerinde, sayın hacı namzetlerinin kendi “yatarlı koltuklu jetleri” ile seyahat yapmalarının menfaatleri icabı olduğu yazılı idi. Okulun önünde bir süre durdular. Onlar gidinceye kadar dersi kentim. Biran iddianın doğru olduğunu düşünelim; dinî duyguları bu kadar kuvvetli öğrenciler bu hakaretimi protesto etmezler miydi? Ederlerdi.Ama onlar da gürültüden canları sıkılmış olduğundan bir süre pencereden dışarı baktılar. Bu duruna göne, henüz içinde Hacı namzedi bile bulunmayan,Mekke ve Medine’yi ziyaretine daha, en az iki ay bulunan arabalara, görmediğim için “Allah kahretsin! ” dıyerek alaylı yoldan bile olsa “Dinî hisleri rencide “etmeme, dinî bakımdan kutsal bir  nesneye hakaret etmeme imkân yoktur. Bunun tersini iddia edebilmek için, insanın  mantık,vicdan sahibi olmaması gerekir.En az 100 metre uzakta oldukları için  göremediğim,ve gürültülerine sinirlendiğim,hacı namzetlerini hacca  götürmeye namzet otobüsler yüzünden suçlu tutulmam ciddi bir değerlendirme olmasa gerekir. Böyle bir suçun varlığının hukuki bakımdan  iddiasının bile mümkün olmadığını bir tarafa bırakılım; sözü geçen gürültü,bir düğün alayı,maça giden bir  sporcu kafilesi,bir tiyatro trupu tarafından da yapılabilir ve tahrik unsuru gürültü olduğuna göre,o tarihte Hacı Arabası’nı düşünebilmek için kâhin olmak gerekir.

Öğretmen sandalyesinin üzerine, özellikle, avuç dolusu tebeşir tozu dökülmüş olduğunu gördüm.Aldım,masanın üzerinden pencerenin yanma bırakmak istedim, yere düştü ve maalesef devrildiği için üzerine itinayla konulmuş olan tebeşir tozları da yere döküldü. Tebeşir tozlarının özel olarak konulduğu meydanda iken benim daha başka davranmamı isteyen kişi, o teşebir tozlarının üstüne oturmamı ve bir sirk soytarısana benzememi istiyor demektir,  özür dilerim, bu zor şartlar altında öğretmenliğe devamda direncim,insan haysiyetinden yoksun olduğum anlamına. Buna cür’et edecek hiçbir gücü tanımadığımın bilinmesini isterim.

Daha yukarda da belirttim. Dersimizin konusu “Paris” idi. Bana,”Paris mi, yoksa İstanbul mu güzel?  diye sordular. Benim o zamanki cevabım şimdiki gibi, “Paris daha güzel,daha bakımlı,daha temiz” oldu. Tarafsız herkes bunun böyle olduğunu zaten teslim eder.”Geri kalmış Türkiye,vb,.” politik bir terimdir. sınıfta politik terimlerden vebadan kaçar gibi kaçarım. Anladığıma göre; verdiğim cevapla,”Ulusal duyguları rencide ettiğim,Türkiye’yi küçük düşürdüğüm” gibi iddialar gizli. Buna sadece gülerim. îzin verirseniz, aynı mantıkla bir genelleme yapacağım. Hergün,binlerce kişi,”Biz adam olmayız..” la başlar onuşmağa, “Batılılarm çalışkanlıklarından utanmamız gerektiğini,onîarı örmek almamız gerektiğjni” söyler. Bunu Başbakan da söyler, Bakanlar da söyler ,Orta Öğretim Genel Müdürü de söyler, bu savnnmamı değerlendirecek kişi ya da kuruldakiler de söyler. Bu mantık içinde haklarında ne düşünülmesi gerektiğini yazmıyorum.

Milli Eğitimin gayesi boş kafalı,asalak şovenler yetiştirmek değil; rasyonel kafalı, şüpheci,gerçek hayranı gerçek milliyetçiler yetiştirmektir.

Sonuç:

Uzun süre bu sınıfa yararlı olmağa çalıştım. Üç Fransızca öğremeni ndava yetiştirici kurslar açtık bir tek 4?F öğrencisi gelmedi. Ortamın hazırlığı ve öğrencilerin devamlı tembellikleri yüzünden adı geçen sınıfta, her okulda, her gün meydana gelen bir olay,tahrif edildi,büyütüldü,başıma sarıldı. Okul üdürü isteseydi,çoğu zaman olduğu gibi bunu da okulun içinde hallederdi. Halletmedi çünkü geçinemediği Başyardımcısı iyi arkadaşımdı ve öte yandan P.T.T. müdürü gibi kişileri ve daha başkalarını okulun yönetiminde  söz sahibi etmişti. Durumu kendisine yazılı ve sözlü olarak baş vurduğun halde, okul müdürü,bu olayla sis_ tematik olarak ilgilenmeme yolunu seçti. Gayesinin, gerçeğin ve tahrikçilein  meydana çıkmasını  önlemek olduğunu tahmin ediyorum. Normal olarak Disiplin  Kurulu’nda ifadeleri alınacak üğrencilerdan birinin dönen dolabı açıklamasın çekinmiş olacak. Durumla ilgilenmesini defalarca istediğim halde,her defasında, “Büyütme bundan bir şey çıkmaz, herkes şikâyet edilir, beni de ederler. N’olacak alt tarafı bir formalite”  diyerek,beni oyalama yolumu seçti. Bir takım velilerrin hoşuna gitmek ve dolayısıyle sallantıda olduğunu sandığı koltuğuna sağlam oturabilmek için, haksız yere beni harcamak yolunu tercih etti.

Bir süre sonra,4 F sınıfı benden alındı yerine 6 Ed/A sınıfı verildi. Bu değişiklik başta P.T.T Müdürü olmak üzere (oğlu 4 F’de öğrencidir) biıkaç forslu velinin başkısıyla yapıldı. Sonradan,P.T.T Müdürünün bana söylediğine göre; şikâyet edildiğim için kızıp çocuklarını sınıfta bırakırım diye çekinmişler. Tertip, tahrif ve tahrik unsurları o kadar belirlidir ki,bu büyük başarıdan güc alan P.T.T. Müdürü,kendisine bilet satmağa giden öğrencilere; “Fransızca öğretmeniniz kim bakiyim sizin? Özdemir mi? Sınıfta ileri geri konuşar, bir halt ederse doğru bana gelin, 4  F’deki gibi icabına bakalım.” demek cüretini gösterebilmiştir.

 Bu, sekiz sayfalık,uzun savunmamda kendimi temize çıkarmak gibi bir gayem olmadı; suçlamaların tümü gerçek dışı olduğu için, tarafsız bir inceleyicinin farkedeceği ilk şey, şüphesiz benim suçsuzluğum olacaktır.

Milli Eğitim Bakanlığı’nın köklü hataları; Okul Müdürü’nün görevini ihmali öğrencilerin tembellikte ısrarı yüzünden meydana gelen ve birçak çıkarcı velinin istismar vasıtası yaptığı olaydan dolayı suçlu aranıyorsa, bu kişinin fransızca öğretmeni Özdemir İnoe olmaması gerekir. Genel Müdürlüğünüz,her ne kadar suçlu sayılmam gerektiği düşüncesinde ise de, ben bu düşüncenin son tahlilde değişeceği inancı içindeyim.

Saygılarımla,

,Özdemir İnce

Turgutreis Lisesi Fransızca Öğretmeni

Muğla

Genel

KUYUDAKİ TAŞ

KUYUDAKİ TAŞ

Fırından yeni çıkmış eski bir yazı! “Fırından yeni çıkmış eski bir yazı!” kimilerine göre çelişki.Ama değil! Yazıyı okuyunca anlayacaksınız. Cumhuriyet döneminde yayınlanmış çok önemli iki üç yazıdan biri.

Gazetecilik yozlaşıp kokuşmaya 12 Eylül Kenan Evren döneminde başladı. Ardından Turgut Özal’ın sefahat dönemi geldi. Patronluk başka sektör patronlarının eline geçmeye başladı. Adamlar Tabarin Bar’da şampanya patlatıp para saçan hacı ağa gibi maaş saçmaya, lüks evler dağımaya başladılar. O dönemde parsa kapanlardan Derya Sazak, günümüz medyasının hal-i pür melalini anlatan PERSONA NON GRATA  adlı belgeselde, oturduğu villanın hediyesinin 700 bin dolar olduğunu söylüyordu. Bu misal, yöneticiler ve köşemenler dolar denizide yüzerken, muhabirler asgari ücret havuzunda boğuluyorlardı.

Daha önce, sayısı iki-üçü geçmeyen cinsiyet değişkenleri olgusu Kenan Evren&Turgut Özal döneminden sonra salgın haline geldi.

Özdemir İnce

13 haziran 2015

***

KUYUDAKİ TAŞ

Türkiye’de, tartışmayı olanaksızlaştıran, başlayan tartışmaları çıkmaza sokan belalı olgu, yazar-gazeteci tartışmasında da ortaya çıkıyor. Kabul edilebilir bir sınıflandırma ve tanımlama yapılmadan, evrensel olarak kabul edilebilecek bir tanımdan yola çıkmadan tartışmaya kalkışılıyor. Oysa ilkin şu soruların tanımsal yanıtının verilmesi gerekir: “Yazar kimdir? Gazeteci kimdir?” Öte yandan, aralarında bir mukayese yapabilmek için, bu iki “kişilik”in aynı kategoride yer alıp almadıkları da çok önemlidir. Çünkü doğru bir karşılaştırma, ancak aynı kategoride yer alan nesneler, olgular ve kişilikler arasında yapılabilir.

Daha başlangıçta açmaza girmiş olan bu saçma ve yararsız tartışma, tanımsal ve sözlüksel bir karmaşadan kaynaklandığı için, ilkin bunu çözümlememiz gerekiyor. Bu amaçla, Türk Dil Kurumu’nun Türkçe Sözlük’ünden iki tanım aktaralım:

“Gazete: Her türlü okuyucuya politika, ekonomi, kültür ve daha başka konularda haber ve bilgi vermek üzere belirli zaman aralıklarıyla çıkan, büyücek boylu, basılı kâğıt.

Gazeteci: Gazeteye yazı yazmayı, haber toplayıp vermeyi veya herhangi bir yolla gazetenin yazı işlerinde çalışmayı iş edinen kimse.”

Ancak gazetecilik mesleğinin sınıflandırılıp adlandırılmasını Türkçe Sözlük’te bulamadığımız için, Fransızca Petit Robert sözlüğüne başvuracağız. Bu sözlüğe göre, gazetecilik mesleği kapsamına giren işler şunlar: makale yazarı (rédacteur), fıkracı, köşeyazarı (chroniqueur), muhabir (correspondant), tiyatro, müzik, sinema gibi özel konularda yazı yazan (courriériste), eleştirici (critique), dedikodu yazarı (échtier), başyazar (éditorialiste), özel muhabir (envoyé spécial), havadis yazarı (nouvelliste), politika yazarı, gazete yazarı (publiciste), röportajcı, röportaj muhabiri (reporter).

Görüldüğü gibi, başyazar, köşeyazarı, havadis yazarı gibi mesleklerin Fransızca karşılıklarında yazar (écrivain) sözcüğü olmayıp, bunlar tek tek sözcüklerden ibarettir. Bu noktada, gazetecilik mesleğinin, yazarlığı kendiliğinden içerdiği de düşünülebilir. Ama yazarın tanımını yaptığımız zaman, ak kâğıt üzerine her yazı yazanın yazar olmadığını da göreceğiz. Öte yandan, Türkçe’de gazetecilik kapsamına giren işlere yazar sözcüğünün eklenmesinin, dilimizin bu alandaki eksikliğinden kaynaklanmış olduğunu düşünüyoruz.

Yazarın tanımına gelince: karışıklık TDK’nin Türkçe Sözlük’ünden kaynaklanmaya başlıyor: “Gazete ve dergilere yazı yazan kişi veya yapıt kaleme alan kişi.” Fransızca sözlükte ise, yazarın (écrivain) tanımı şöyle: “Yazınsal yapıtlar yazan kimse (Personne qui compose des ouvrages littéraires).” Fransızca tanımda, “gazete ve dergilere yazı yazan kişi” tanımı bulunmadığı gibi, “auteur” sözcüğüne (yaratan, yaratıcı, var eden… yazar) de gönderme yapılmaktadır. Yani Fransızca sözlüğe göre, her yazı yazan “yazar” değil; bir kimsenin yazar sayılması için, eyleminde yaratıcılık bulunması, kaleme aldığı yapıtın yazınsal (edebî) nitelikte olması gerekmektedir. Görüldüğü gibi, sözlüksel bağlamda, yazarı gazeteciden, yaratıcılık ve yazınsallık özellikleri ayırmaktadır. Başka bir deyişle, yazar bir sanatçıdır (artiste), bir yaratıcıdır (auteur), ama gazeteci için bu iki özellik zorunlu değildir. Bu tanımsal bağlam içinde şair, romancı, öykücü, denemeci, tiyatro yazarı “yazar”dır. Bunlara, yazınsal amaçlı günlük ve mektup yazarlarını da ekleyebiliriz. Buna göre, kitap yayımladıkları için yazar sınıfına alınan gazetecilerin (Uğur Mumcu, Emin Çölaşan, Mehmet Ali Birand, Erbil Tuşalp, Hasan Cemal, Ufuk Güldemir, vb) yazdıkları kitapların içerik ve biçim özelliklerini göz önünde bulundurarak, gazeteciliklerini sürdürdüklerini söyleyebiliriz. Çünkü yapıtları bir tasarım, bir yaratıcılık ve yazınsal amaç içermemektedir; bir başka deyişle, bu gazetecilerin kitapları, içerik bakımından yapıntıya (fiction), söylem bakımından yazınsallığa ters düşmektedir.

Uzlaşmazlığın daha başka yönlerine değinmeden önce, Osmanlıca’daki “muharrir” (yazar) ile “müellif” (herhangi bir konuda kitap yazan, hazırlayan) arasında köklü bir ayrım bulunduğunu, herhangi bir konuda (ekonomi, tarih, siyaset, tarım, fizik, kimya, vb) yazınsal niteliği olmayan kitap yazanların “muharrir” değil “müellif”sayıldığını belirtmemiz gerekiyor. Bu, gazeteciler için de geçerlidir. Durumu somutlaştırmak için, gazetecilik yapan yazarları örnek gösterebiliriz: Oktay Akbal roman ve öyküleriyle, Mehmed Kemal şiirleriyle, Çetin Altan romanlarıyla yazardırlar, ama gazetelere yazdıkları yazılar, kimi zaman deneme özelliği gösterseler de, onları gazetecilik mesleğine sokarlar.

Bu konuda ortaya çıkmış olan dilsel ve sözlüksel yanlışlığı düzeltmenin olanağı ve gereği var mıdır? Gereği kesinlikle var, ama doğrusu artık olanağı yok. Bu nedenle, yazar ve gazetecinin, daha doğrusu bir konuda yazınsal olmayan bir kitap yayımlamış olan gazetecinin işi ve işinin niteliği düzeyindeki benzemezliği ele alalım:

“Muharrir”i “müellif”ten kesin olarak ayıran kalın sınırı, “Nasıl yazmalı?” sorusu çizmektedir. Müellif için basit bir araç olan dil, muharrir (yazar) için yapıtın yazınsal yapısının temel amaçlarından biri durumundadır. Roland Barthes, Essais Critiques adlı yapıtında yer alan “Ecrivain et Ecrivant” (Yazar ve Yazman) adlı yazısında, yazını amaçlayan yazar ile dili basit bir araç sayan yazman arasındaki kesin ayrımı ortaya koyar. “Dil”i bir fetiş durumuna getirmesek de, onu yazınsal yapıtın vazgeçilemez öğesi saydığımızı belirtmemiz gerekiyor. Çünkü, yazınsal yapıtın, “her şeyden önce” bir dil eylemi olduğunu kesinlikle kabul ediyoruz. Barthes’ın, “Kesinlikle geçişsiz bir eylemdir edebiyat. Hiçbir şeyi değiştirmez, hiçbir şeye yaslanmaz” görüşünün karşısında olsak da, “Eserin özelliği sakladığı anlamlarda değil, bu anlamlara verilmiş biçimlerdedir” (Yazı Nedir, s. 75) görüşünü paylaşmamazlık edemeyiz; çünkü bir yapıtın yazınsal özelliği, içerdiği anlamlara verilen biçimlerden kaynaklanır. Bir metne “niteliğini”,onun söyleminin niteliği verir: yazınsal söylem, tarih söylemi, siyasal söylem… Yani dilin örgütlenmesi. Bir yapıtın yazınsal olması için, onun söyleminin yazınsal, içeriğinin yapıntısal (fictif), dilinin kurgusal olması gerekir. Bu bağlamda, M.A. Birand’ın uzun süre en çok satan kitaplar listesinde kalan Emret Komutanım adlı kitabını örnek alarak irdeleyecek olursak, söyleminin bilgilendirme, haberlendirme söylemi, içeriğinin yansıtmacı-aktarmacı, dilinin araçdil olduğunu görürüz. Birand, yazınsallığı amaçlamadığı için, doğru bir seçim yapmıştır ve bunun doğal sonucu olarak da, yaptığı yazarlık değil yazmanlıktır. Kullandığı sözcüklerin, tek tek ya da kendi aralarındaki ilişkiler düzeyinde sanatsal nesne olma amaçları yoktur; sözcük ve cümleler, okura açıklamada bulunurlar, özel bir konuda okuru bilgilendirirler. Bu tür söylemle kaleme alınmış metinler, içerik ve biçim bakımından alımlayıcı okur tarafından alımlandıkları anda tüketilirler; yeniden üretilip sürdürülmezler; okurun alımlama (özümleme, değerlendirme) evresinde, tasarımlama (Vorstelllung) ve canlandırma (Darstellung) söz konusu değildir; metnin içerdiği ve ilettiği anlam, okur tarafından doğrudan doğruya, dönüşümsüz olarak algılanır. Alımlama sonunda okur, belli bir konuda bilgi edinir, bir düşünsel ve duygusal konuma girer, ancak bu konumun “estetik haz”la bir ilişkisi yoktur. Buna karşılık, söylemi yazınsal olan metin, estetik haz ve sanatsal bilgi verir. Kitapları çok satan gazetecilerin metinleri ise, doğrudan doğruya siyasal, ekonomik ve toplumsal sorunlarla ilgili açıklamalarda bulunmakta, belli bir döneme ilişkin gizlilik dereceli bilgiler vermektedirler. Katma Değer Vergisi üzerine kaleme alınan ya da Çukurova’da süne mücadelesini konu alan bir kitapla, gazetecilerin bilgilendirici kitapları arasında herhangi bir fark yoktur. İçerikleri, izlekleri, konuları ne olursa olsun, dilsel örgütleniş bakımından, yazınsal söylem dışında yer alırlar. Yani yazınsal ürün değildirler, bu nedenle de üreticilerine, yazar yerine yazman ya da müellif demek gerekir.

Oluşum evresindeki farklılığa gelince: bu süreç, yazınsal yapıtta, yazarın gerçeği, tasarımlama ve canlandırma evrelerinden geçerek yazınsal metnin yapısını oluşturur. Bu oluşumda, yazarın bireyselliği önemli bir rol oynar. Gazetecilerin, 12 Mart ya da 12 Eylül hareketlerinin perde önünü ve arkasını yansıtan kitaplarında, bir tanıklığın, bir belgenin ve bir sözün, müelliften bağımsız olarak aktarıldığı görülür. Müellif, gerçek olay örgüsü içinde, okuru yönlendirecek yorumlar yapabilir, ancak metni, tasarımlama (Verstellung) ve canlandırma (Darstellung) evrelerinden geçmemiştir. Aslında kitabın oluşum amacı da budur: gerçekliğin kendisi olmaktır. Çünkü “gerçekleşmiş olan”a tasarımsal ve kurgusal bir müdahalede bulun(a)maz müellif. Bulunursa gerçeklikten uzaklaşır; onun görev ve amacı, gerçekliği yeniden üretmek değil, onu “gerçekliğin kendisi olacak biçimde” aktarmaktır. Çünkü bu gerçekliğin içinde yer alan bireyler ve taraflar tarafından “yalanlanmak” tehlikesiyle karşı karşıyadır.

Buna karşılık, yazınsal metin, gerçekliğe ancak gönderme yapar, yazarın tasarımından geçtiği için bizzat gerçeklik değildir, ama o gerçekliğin “özümlenmiş” ve “değerlendirilmiş” bir yansısıdır. Yazınsal söylem imgelemseldir, tasarıma dayanır ve yapıntıdan (fiction) yararlanır. Yazınsal metin, gerçekliğin, sanatsal yaratım dizgesi içinde yeniden üretimidir, yola çıkılan nokta ile varılan nokta arasında, sanatsal yaratı evresi yer alır. Yazarın amacı, gazeteci gibi gerçekliği tekrarlamak değil, onu sanatsal gerçeklik olarak yansıtmaktır. Onun her eyleminin başında, “sanatsal” nitelemesi yer alır: sanatsal bilgi, sanatsal deney, sanatsal gerçeklik, sanatsal imge, sanatsal nitelik, sanatsal yorumlama, sanatsal yöntem, sanatsal özgünlük…

12 Mart ya da 12 Eylül müdahaleleri olmasaydı, gazeteciler bu konularda kitap yazamazlardı. Demek ki, gazetecilerin kitapları, doğrudan doğruya “olmuş olan”a bağlıdır. Birden fazla gazeteci, aynı tanıklıklarla, aynı belgelerle, aynı gözlemlerle, aralarındaki yorum ve ideoloji farklılıkları dışında, birbirlerine benzer kitaplar yazarlar. Çıkardıkları sonuçlar, yaptıkları yorumlar aynı olmasa bile, öykü ve geri plan “tek”tir ve onlardan bağımsızdır. Buna karşılık, nesnel bağdaşığı bulunması koşuluyla, yazarın yapıtının, “olmuş olan”dan yola çıkmak gibi bir zorunluluğu yoktur, bir tasarımdan yola çıkarak yapıntısal bir 12 Mart, bir 12 Eylül gerçeği yaratabilir. Bu gerçek, evrensellik özelliğine sahiptir. Bu yapıntısal metinde, yazarın kişiliği önemli bir rol oynar, ürünün nesnel gerçekliğe gönderme yapan içeriği kişisellik taşımasa da, biçimi onun damgasını taşır, özneldir. Bu yazınsal metinde, yazarın yeri bir başkası tarafından doldurulamaz. Yani Yaşar Kemal, İnce Memed dizisini yarım bıraksaydı, bir başka yazar, yapıtı onun tasarladığı ve gerçekleştirdiği biçimde tamamlayamazdı, bir başka metin üretirdi. Gazetecinin metnini gerçeklik yönlendirir, yazınsal metni ise yazar kurgular. Yani bir gazetecinin elinin altındaki belgelere dayanarak, yarım bıraktığı kitabı, onun gerçekleştireceğine yakın bir içerik ve biçimde gerçekleştirmek mümkündür.

Bir başka farklılık: gazeteci ile yazarın yapıtları karşısında alımlayıcı okurun konum ve tutumu, beklenti ve seçimi, aynı gereksinimlere mi dayanmaktadır? Hiç kuşkusuz hayır! Alımlayıcı okur, gazetecinin metninde bir bilinmezliği, bir gerçekliği ve doğru bilgiyi seçer, ama yazarın yazınsal metninden beklediği, estetik haz, tasarımlanmış gerçeklik ve sanatsal bilgidir. Bu noktada, gazeteci ile yazar arasında doğal bir eşitsizlik vardır: gazeteci olay ve gerçekliği bir eşsüremlilik içinde izleyebilir, aktarabilir. Yazarın böyle bir şansı yoktur, beklemek zorundadır, olgu tarihsel boyut kazanmalıdır. Oysa, ortam elveriyorsa beklememek zorundadır gazeteci. Durum, ne Duygu Asena’nın (“Halkın ne istediğini biliyor, halkı daha iyi tanıyoruz.” Güneş gazetesi,               10 ağustos 1987) ne de Erbil Tuşalp’ın (“Gazetecilik ülkemizde edebiyattan daha çok hayatın içinde.”  aynı gazete) dediği gibidir. Çünkü gazetecinin kitabının temelinde olay, yazarın yapıtının tabanında ise izlek (tema) vardır. Gazetecinin gerçeklik karşısında seçme şansı ve yetkisi yoktur; yazarın gerçekliği ise, Yves Gilli’nin dediği gibi (Yeni Düşün, ocak 1987) “madde… nesnel olarak var olan ve yazınsal metnin ayıklayıp seçtiği bir nesnedir; tema ise, bu seçilen nesnenin estetik işlenmesini gösterir”. Okur, gazetecilerin kitaplarına, Yaşar Kemal ya da Orhan Pamuk’un kitaplarını satın aldıran dürtüyle yaklaşmamaktadır. Yani okur, omlet yapmak istemekte ve bu nedenle de, elma değil yumurta satın almaktadır. Okur, bir kapalı dönemle, bir olay ve olguyla ilgili olarak bilgilenmek istemektedir. Emin Çölaşan’ın kitabını Yavuz Donat, Uğur Mumcu’nun kitabını Turhan Selçuk yazsaydı, yorum değişir, ama gerçeklik değişmezdi. Bu kitapları sattıran, yazmanların kişilikleri belli bir oranda etkili olsa bile, içeriklerinin özellik ve nitelikleridir. Okur, bu kitapları bir yazınsal haz almak için satın almamaktadır. Demek ki seçim, yazınsal değil bilgiseldir ve bunda da bilgilenme gereksinimi rol oynamaktadır. “Acaba biz okurun edebiyattan beklediğini karşılayamaz bir durumda mıyız? Okur bizi aştı mı?.. Galiba biz toplumun gerisine düştük. Gazeteci yazarların kitaplarını alan yüz okurdan doksanı hiç tartışmasız edebiyat okuru” diyen yazar Tarık Dursun K. da, yazarlık durumunun uzağında bir açmaza düşmektedir. Tarık Dursun K., hâlâ sürmekte olan 12 Eylül döneminin romanını, ancak dört beş yıl sonra yazabilir. Bu nedenle, gazeteciler ve okurlar karşısında bir aşağılık duygusuna kapılması, gereksiz ve yararsız bir acelecilik olarak görünüyor bize. Öte yandan, gazetecilerin kitaplarını satın alanların yüzde doksanı edebiyat okuru değil, özel bir okur. Bir kesimi, belki ilerde yazın okuru olmaya aday bir okur kitlesi. Okurun Türk yazarını aşıp gazetecilere yöneldiği savı da yanlış, çünkü Tarık Dursun K. ve meslektaşlarının okurları yüz binlerden, beş bine, üç bine inmiş değil. Eskiden de bu kadardı. Yazın okurlarının sayısının üç ya da beş binle sınırlı olması, yazarlara bir ölçüde bağlı olsa bile, Türkiye’nin genel sorunu. Şu gerçeği unutmamak gerekir: okur sayısı, alımlanan metnin karmaşıklığıyla, okur tarafından yeniden üretilmesinin güçlük düzeyiyle ters orantılıdır. Metnin yazınsal karmaşıklığı yoğunlaştıkça okur azalır. Bu yalnızca Türkiye’de değil, dünyanın bütün ülkelerinde böyledir. Örneğin Fransa’da Françoise Sagan gibi romancılar, Marguerite Duras, Claude Simon gibi romancılardan; Almanya’da ise Türkler konusunda tanıklığa dayalı bir belgesel inceleme kitabı En Alttakiler’i yazan gazeteci Günter Wallraff, Günter Grass’tan daha fazla satmaktadır. Ama bu ülkelerde, Türkiye’dekinin benzeri saçma tartışmalar açılmıyor.

Gazetecilerin kitaplarını sattıran etkenin, içeriklerine bağlı olduğunu daha önce belirtmiştik. Satış-içerik ilişkisine biraz açıklık getirelim. “Seviştiğim ünlüleri açıklayacağım” diyen travestiler kraliçesi Seyhan Soylu (Milliyet gazetesi, İzmir baskısı,                   30 temmuz 1987), söylediğini gerçekten yapabilse, özel yaşamını, deneyim ve gözlemlerini, cinsel yaşamı ile duygular dünyasını bütün boyutlarıyla yansıtabilse, yayımlayacağı kitap, başta Duygu Asena’nınki olmak üzere, satış bakımından birçok gazetecinin kitaplarını geride bırakabilir. Aynı şey Bülent Ersoy’un anıları, bir 12 Mart ya da 12 Eylül işkencesinin anıları için de geçerlidir. Öte yandan, gazetecilerin kitaplarının satış başarısı, okurun güncel politika olaylarına olan merak ve bilgisel açlığından da kaynaklanmaktadır. Bu kitapların alıcıları geleneksel yazın okurundan çok, gazete okurlarıdır. Nasıl binlerce ansiklopedi alıcı genellikle yazın okuru değilse, gazetecilerin kitaplarını okuyanlar da, daha önce belirttiğimiz gibi, geleneksel ve tipik yazın okurları değildirler. Bunlar, “ak dizi”, “kara dizi”, “pembe dizi” türü aşk romanlarının okurları gibi bir başka soydan, bir başka türden okurlar ve aralarından çok küçük bir kesimi, ciddi yazın okurluğunu seçebilir.

Suçlanan ya da kendi kendilerini suçlamaktan hoşlanan yazarların yapıtlarını bir yana bırakalım, bu ülkede Nâzım Hikmet’in Sanat ve Edebiyat Üstüne adlı eşsiz kitabı bile ağır aksak satmakta, Yaşar Kemal’in XX. yüzyılın başyapıtları arasında yer alan romanları kimilerince küçümsenmektedir.

Durum böyleyken, bir başka gazetecinin, “üstelik bunların birçoğunun (yani gazetecilerin, Ö.İ.) arkasında da gazetecileri yokken, özel yayınevlerine bastırdıkları kitaplarıyla alışılmış satış sınırlarını zorluyorlarsa bunun bir anlamı yok mu? Bu, biraz da bu yazarların çağlarının tanığı olmalarından, güncel tarihi yazmalarından, okuruyla diyalog kurmadaki ustalıklarından gelmiyor mu?” (İlhami Soysal, Milliyet gazetesi, 29 temmuz 1987) demesi, bu yazı boyunca açıklamaya çalıştığımız yanılgının en tipik örneklerinden biri. İlhami Soysal, bir zamanlar Çağlayan Yayınları’nın satış rekorları kırdığını, on yıl kadar önce Tanrıların Arabaları gibi bir zırvanın baskı üstüne baskı yaptığını anımsamıyor mu? Verdiğimiz örneklerle kesinlikle aynı düzeyde tutmadığımız gazetecilerin kitaplarının satış sınırlarını zorlamasının, hiç kuşkusuz bir anlamı var, ancak bu anlam yazınsallıktan çok toplumsallık içermektedir. Ne var ki biz, yazınsallık ile toplumsallığı bir bütün olarak gördüğümüz için, bu “anlam”a kuşkuyla bakmaktan kendimizi alamıyoruz. Ayrıca bir yazınsal kavram olan “çağının tanığı olmak” ile bir gazetesel kavram olan “güncel olayları aktarmak” da aynı şeyler olmamak gerekir. “Güncel tarihi yazmak” ile “güncel olayları yazmak” aynı şeyler değildir. Tarihin günceli ya da güncel olmayanı yoktur. Üstelik, gazetecilerin bu bağlamda yaptıkları, tarih yazarlığı değil, bir tür vakanüvistliktir.

Hiç kuşkusuz, gazetecilerin eylemlerini küçümsemek gibi bir niyetimiz yok, ama Sezar’ın hakkı Sezar’a, yazarın hakkı yazara… (Türk yazarlarının yazınsal ve toplumsal görev ve sorumluluklarının bilincinde olup olmadıkları ayrı bir tartışma konusu olabilir.) Kimseye yapmadığı işle ilgili sıfat ve unvanları vermek, kimsenin hakkı olmamak gerekir. Yazar ile gazetecinin aynı kategoride karşılaştırılabilmesi için, gazetecinin de özgül bir estetik amaca hizmet eden bir göstergeler dizgisi ya da göstergelerden oluşan bir yapı içinde düşünce ve duygularını dile getirmesi, başka bir deyişle, yazınsal bir yapıt oluşturması, yazınsal yazar olması gerektiği göz önünde tutulmalıdır. Çoğul katmanlardan oluşmayan, varoluş biçimi ya da varlıkbilimsel durumunun çözümlenmesi için epistomolojik bir çaba gerektirmeyen bir metnin yazmanını, yazın bağlamında yazar kabul edebilir miyiz? Kabul edemememizin, gazeteciler açısından onur kırıcı bir yanı yoktur. Sonuç olarak, gazeteci ile yazarı, meslekî eylemlerinin kaynağı, yapıtlarının oluşumu ve amacı bakımından karşılaştıramayız.

Öte yandan, yazımızı bitirmeden değinmemiz gereken bir nokta daha var: Türk gazetecilerinin, toplumsal bilinç bakımından, yazarlardan daha ilerde ve mesleklerinin gereklerini daha iyi kavramış durumda oldukları kanısında değiliz. Ayrıca, birçok gazetecinin bu tartışma konusunda yazdıkları yazılardan, soruşturmalara verdikleri yanıtlardan, yazınsal yapıtın özelliklerinden ve varoluş biçiminden habersiz oldukları anlaşılıyor. Örneğin, Emin Çölaşan, “Çünkü biz okuyucuya romanlar, öyküler ve şiirler değil, okuyucunun bugüne kadar büyük ölçüde yabancısı olduğu somut gerçeklerle dolu apayrı bir dünya açtık…” (Güneş gazetesi, 10 ağustos 1987) diyor. Yani yazarların somut gerçeklerle uğraşmadığını söylemek istiyor ki, bu büyük yanılgının açıklamasını daha önce yapmış bulunuyoruz. Emin Çölaşan’ın yaptığı, bale ile jimnastiği birbirine karıştırmak ya da birbiriyle karşılaştırmak gibi bir şey. Jimnastik, balenin hammaddesidir, tıpkı kendi kitaplarının, yazarlara hammadde sunması gibi. Belge sunma, gerçeği aktarma konusunda başarılı ve değerli hammadde (belge) sağladıklarını yadsıyamayız. Ama o kadar. Emin Çölaşan’ın kitaplarının, yazınsallık düzeyinde, yazınsal yapı bağlamında, dilin estetik kullanımı konusunda, kendisi kadar iddialı olabileceğini sanmıyoruz.

Gazeteci-yazar tartışmasında yapılan soruşturmaları yanıtlayan ya da bu konuda yazı yazan romancı, şair ve öykücülerimizin durumları da biraz tuhaf, gazeteciler karşısında gereksiz yere kendilerini savunmaya çalışıyorlar. Bir toplumsal ya da siyasal konuda tanıklık ve araştırmaya dayalı bir kitap yazan gazeteci, tıpkı kendi konusunda kitap yazan fizikçi, kimyacı ya da toplumbilimci gibi, yazar (muharrir) değil yazmandır (müelliftir). Yazınsal ve felsefî kültürden uzaklaşarak, arabesk ya da lümpen kitle kültürünün sığ sularında hızla yol alan bir toplumda, yazın okuru erozyonu elbette hızlanacaktır. Yalnız bizde değil, kapitalist ve kapitalist bozuntusu ülkelerin hepsinde gözlemlenen bir olgu bu. Ancak gazeteci ile yazarı karşılaştırmak, meslekî bilgisinden yararlanarak kitap(lar) yazdığı için onu yazar saymak veya Yazarlar Sendikası’na ya da PEN Derneği’ne üye kabul etmek garipliği, yalnızca bizim ülkemizde yapılmaktadır.

(Yeni Düşün dergisi, kasım 1987; Söz ve Yazı, Varlık Yayınları,1993; Yazmasam Olmazdı, Doğan Kitap, 2004)

Edebiyat Yazıları, Genel

“ATLA GEL, PARAYI TELLEDIM!” [i]

“

“Atla gel, parayı telledim!”

Rahmetli Uğuray’la oynadığımız oyundan bir cümle: “Atla gel, parayı telledim!”

50’li yılların ortaları. Mersin’de, Akkahve’de, caddeye bakan masalardan birinde oturur, pipo içerek dışarı bakardım. Yalnızca dışarı bakmazdım. Varlık, Kaynak, Yeni Ufuklar ya da Seçilmiş Hikâyeler dergilerinden birini okur, kendimi Attilâ İlhan’ın Hasan’ının (Sokaktaki Adam) yerine koyardım. “Ve seni Bâbil’den öteye götüreceğim…” Kitabın (1953, Seçilmiş Hikâyeler dergisi kitapları) kapağındaki bereli kızın sevgilim, geri plandaki sol eli beline dayalı, sağ elinde dumanı tüten sigara tutan, dekolte giyimli sarışın kadının da metresim olduğunu hayal ederdim.

Tam bu sıralar, Uğuray’ın davudî sesi kulağımın dibinde patlardı:

“Atla gel, parayı telledim!”

Güngör Kabakçıoğlu’nun yaptığı kapak resmindeki bereli kızı hemen istemiyordum, daha sonraki yıllara saklıyordum, bir düşünce olarak. Sarışın bir Ava Gardner’a benzeyen dilber en azından Güngör Kabakçıoğlu’nun çizdiği haliyle vardı. Ve bana da fena halde tutkundu. Adı ya Sibel Tamara ya da Cumana’ydı. Aslında, o sıralar Mersin’de, Lübnan konsolosunun baldızı bir Cumana vardı, onun peşinde dolaşırdım, “Cumana” adında bir şiir de yazmıştım, şiir İstanbul ya da Ankara dergilerinden birinde (hem de önemli bir dergi) yayımlanmıştı. Ama bu Cumana esmerdi… “Sefer dönüşlerinde vapur düdükleri…” Telgraf sarışın Sibel Tamara’dan ya da sarışın Cumana’dan geliyor olurdu… Beyrut ya da İskenderiye’den. Özlemiş anlaşılan. Ama özlemeyip de ne yapacak. Hele bir para gelsin, gerisini düşünürüz.

Masada oturuşumdan, sigara ya da pipo içişimden, edebî mi, yoksa edepsiz mi hayaller kurduğumu bilirdi Uğuray.

***

Garson cin tonik bardağını masaya koyarken “Faddal” diyor; ben de ona “Şükran ya hayyo…” diyorum. Pencerenin tül perdelerinin arasından sıra sıra palmiye gövdeleri ve bu gövdelerin arasından da “Batı (ya da Doğu) Nil Deltası Otobüs İşletmeleri”nin upuzun tabelası görünüyor. Pencerenin içindeki görüntüye göre bir alana bakıyorum. Alanın ortasında fesli bir heykel, uzak ufuklara bakıyor. Bir heykel ancak bir denize bakabilir böyle… Masada sigara paketinin yanında duran otel müşteri kartının üzerinde Hotel Pullman Cecil Alexandria ve “Welcome” yazıyor. Demek ki İskenderiye’deyim ve otelin adı Cecil olduğuna göre Lawrence Durrell’in İskenderiye Dörtlüsü’nün en önemli mekânlarından birindeyim. Başımı geriye çeviriyorum: altı metre yüksekliğinde, beş metre genişliğinde o ünlü ayna. Evet, İskenderiye Dörtlüsü’nün Cecil Hotel’indeyim. Öyleyse, fesli heykelin bulunduğu alan Saad Zaghlool Alanı, otelin önünden geçen cadde Safia Zaghlool Caddesi, alanın batısını sınırlayarak Safia Zaghlool’la kesişen de Nabi Danial (Nebi Daniel) Sokağı olmalı. Kafamda sahneyi yeniden kuruyorum: alanın karşı köşesinde de Trianon Kahvesi olmalı.

Peki Athinaios Kahvesi nerede, Bilardo Sarayı nerede? Trianon, Athinaios ve Bilardo Sarayı… Kentin yaşlı şairini kafamdan uzaklaştırmalıyım şimdilik…

“Atla gel, parayı telledim!”

Demek ki atlayıp gelmem kırk yıl sürmüş. Hesaba göre, Sokaktaki Adam’ın kapağından metres tuttuğum kadın şimdi en azından altmış beş yetmiş yaşlarında olmalı. (Şimdiden söyleyeyim: onu birkaç gün sonra Elite Lokantası’nın sahibesi Madam Kristina olarak tanıyacağım, benimle Fransızca konuşacak ve kente gene geleceğimden öylesine emin ki, “Gelecek sefere gelirken bana Türk lokumu getirin!” diyecek.)

***

Ne yazıyor kitapta? (Lawrence Durrell, İskenderiye Dörtlüsü, Justine, Çev. Ülker İnce, Can Yayınları, s. 65) [Benim onu ilk gördüğüm yerde, Cecil Otel’in kasvetli girişindeki aynada tanışmışlar. “Bu can çekişen otelin girişindeki palmiyelerin kımıltısız bileşik yaprakları yaldız çerçeveli aynalarda uzun parçalara ayrılarak yansırlar. Burada yalnızca zenginler sürekli kalabilir, şeref ödenekli yaşlılığın yüksek nitelikli güvenliği içinde yaşayanlar. Ben kendime daha ucuz bir yer arıyorum. Bu gece salonda küçük bir Suriyeli kalabalığı var, koyu renk takımlarla ağırlaşmış gövdeleri, kıpkırmızı feslerden sararmış yüzleriyle ciddi ciddi oturuyorlar. Su aygırlarına benzeyen, hafifçe bıyıklı kadın tayfası çangur çungur sesler çıkaran takılarıyla yatmaya gittiler. Erkeklerin yumuşak, oval, meraklı yüzleri, kadınsı sesleri mücevher kutularıyla eğleşmekte, çünkü bu simsarlar küçük bir kutuya yerleştirdikleri en seçkin mücevherlerini yanlarından hiç eksik etmezler; yemekten sonra söz erkek mücevherlerine geldi. Akdeniz dünyası, insanlara bundan başka konuşacak bir şey vermiyor; mülkiyet simgesinde anlatımını bulan cinsel tükenmişlikten gelme bir kendine tutkunluk, bir narsizim, öyle ki, bir erkekle tanıştığınız zaman onun ne kadar ettiğini hemen anlarsınız, karısıya tanıştığınız zamansa aynı duyulmaz fısıltı size onun çeyiz ağırlığının neler olduğunu söyler. Mücevherlere paha biçmek için ışıkta bir o yana bir bu yana evirip çevirirken haremağaları gibi keyifli keyifli mırıltılar çıkarırlar. Küçük, kadınca gülücüklerle güzel beyaz dişlerini gösterir, içlerini çekerler. Parlak abanoz yüzlü, beyazlar giyinmiş bir garson kahve getirir. İçinde küçük esrar parçaları bulunan kocaman (Mısırlı kadınların kalçaları gibi), beyaz sigaralara gümüş çakmaklar çakılır. Yatmadan önce kafayı bulmak için birkaç zerrecik…”] Bir kez esrar denedim, kabadayılar vermişti, hiç hoşuma gitmedi. Uyumak istemiyorum, istesem de uyuyamam, uykusuzluk benim sürekli konumum. 502 numaralı odada, yeni açılmış bir şişe viski aynanın önünde duruyor. Bu gece konuğum ya da konuklarım olabilir.

– Justine’i mi bekliyorsun? diyor bir ses.

Bakıyorum: Kostis Moskof. İnmeli sol eli hüzünle sarkıyor. Bir ipe ağır bir taş bağlanmış gibi, kolu omuzdan bileğine kadar hareketsiz, parmakları ayrı ayrı oynuyor, sanki yengeç kıskaçları, örümcek ayakları, ama bu benzetmeleri Kostis’e yakıştırmıyorum.

– Hayır, diyorum ben, Cléa’nın gelmesini isterim.

– Cléa, YunanYahudi karışımıdır.

– Daha iyi, diyorum. Cléa’da insanı dinlendiren bir şey var. Justine tedirgin ediyor beni. Justine yamyam bir kadın.

– Yamyam kadınlar düşlerinde uçururlar insanı…

– Ben bir yazı anımsamaya benzeyen kadınları severim, diyorum.

“Bir yazı anımsamaya benzeyen kadın”ın, Attilâ İlhan’ın Sokaktaki Adam’ının kapağındaki bereli kız olduğunu, onun daha sonra “sevgilim” olduğunu biliyorum. Ama Kostis’e söylemiyorum bunu. Cecil Otel’den en az otuz saatimi çaldığı için kızgınım ona.

***

Kahire’den İskenderiye’ye gelirken, hangi otelde kalacağımızı sorduğum Titos Patrikios, “Cecil Otel’de”, demişti. Benimle dalga mı geçiyor diye yüzüne bakmıştım, ama Cecil Otel tutkumu açmamıştım şimdiye kadar ona. Ama gene de içimde küçük bir kuşku vardı; belki birinden duymuştur. Ama, o “biri” kimdi? Otobüs, bizi saat 15.00’e doğru öğle yemeği yiyeceğimiz deniz üstü lokantaya götürmeden önce bir ara Cecil’in önünde durmuş ve ancak o zaman inanmıştım 4 aralık, daha doğrusu 5 aralık 1994 pazartesi gecesi Cecil Otel’de uyuyacağıma.

“Hellenik Kültür Vakfı”nda Konstantinos Kavafis konuşmamı yaptıktan sonra otele dönünce, “Aynalı Salon”un ağzındaki bir masaya oturup oda anahtarımı getirmelerini beklemiştim. Ama getirmediler. Buna karşılık Polina gelip, “Haydi kirye İnce, pame!” deyince şafak attı bende. “Siz ve birkaç kişi Helnan Palestine Hotel’de kalacaksınız.” Yüzüne çılgın bir öfkeyle bakmıştım genç kadının. “Ben bu otelde kalmak istiyorum!” Palestine Hotel, Kral Faruk’un Montaza Palace’ıymış, Disneyland gibi bir yermiş, dünyanın en lüks otellerinden biriymiş. Polina artık, konuşmamdan sonra dolu dolu gözlerle gelip beni kutlayan o güzel genç kadın değildi, “vuslat”ıma engel olan kara cadıydı.

Palestine Hotel’de o gece hiç uyumadım. Yatağa bile girmedim. Ilıdıkça sıcak su ekleyerek uzun süre banyo küvetinde yattım, boğulma denemeleri yaptım; biri odamda, öteki Aynalı Salon’da Justine ile Cléa’nın beni Cecil Otel’de beklediklerini düşündüm, düşündükçe de akrepleştim.

Ertesi gün, Kavafis’in mezarını ziyaret ettikten sonra, otobüs Cecil Otel’in önünde durup “şanslılar”ı indirirken, ben de indim, doğruca resepsiyona gidip bir yetkiliyle görüşmek istediğimi söyledim. Otel doluymuş, Yunanistan Kültür bakanı yüzünden, ama küçük de olsa akşama doğru bir odanın boşalması olasılığı varmış… “Saat tam on altıda telefon edin bana. İlk boşalan oda sizden başkasına verilmeyecek” dedi. Otelin kartının arkasına adını yazmasını söyledim. Yazdı: Sayed İbrahim.

Sayed İbrahim’e ne anlattım? Belki de şu yazdıklarımı anlattım… Dediği saatte telefon ettim, “Hemen gelin, odanız sizi bekliyor” dedi.

İşte şimdi Aynalı Salon’da pencerelerinden birine yakın bir masada oturuyorum. Masanın üzerinde garsonun biraz önce getirdiği cintonik bardağı, sigara paketi ve otelin müşteri kimliği kartı. Aynı anda Mersin’de Akkahve’de caddeye bakan, Güneş Sineması’nı gören masalardan birinde de oturuyordum. Sinemanın merdivenli sekisinde kestaneci mangaldaki ateşi tavuk teleğiyle canlandırıyor ve gazete satıcısı “Makaredu deelii!” diye bağırarak geliyor. “Deelii!” Daily olabilir, peki “Makaredu”nun anlamı ne?

Mersin ve İskenderiye, Akkahve ve Cecil Otel’in Aynalı Salon’u… Aradan geçen kırk yıl, yaşanan değişik yedi kent, otellerinde konakladığım daha onlarca kent, eskitilen yüzlerce ayakkabı, don ve gömlek, içilen en azından 14 600 paket sigara, boşaltılan binlerce şişe içki, bir ölü baba, ölen ya da öldürülen arkadaşlar, 60’lı yılların şenlikli umudu, ardından giderek koyulaşan karamsarlık… Yıllarım ve ben şişe geçirilmiş tütün yaprakları gibi, gölgenin gölgesinin gölgesi… Uğuray öldü, ama sesi hâlâ kulağımda: “Atla gel, parayı telledim!” Aylarca, sokaklar ve vitrinler boyu göz göze geldiğim, ama tek sözcük konuşamadığım Cumana (şimdi yaşı çoktan altmışı geçmiş olmalı) Mersin’de midir acaba? Belki de iç savaş Beyrut’unu yaşamıştır, ya da çoğu Lübnanlı zengin gibi Paris’e göçmüştür. Masayı iki elimle tutuyorum, sanki kırk yılın ağırlığıyla çökmemesi için, çökmesini engellemek için. Kırk yıl içinde ölerek dökülen derim, deri tozlarım bir yerde birikebilseydi kaç kilo gelirdi?

Masada yerimi değiştiriyorum. Sırtım pencereye, yüzüm aynalı salona dönük. Uzaktaki aynanın içinde, Lawrence Durrell’in sözünü ettiği palmiyelerin yansımaları yok, ama palmiyelerin Safia Zaghlool Caddesi boyunca dizildiğini biliyorum. Aynalı Salon’da oturan yüzlerin kimilerini tanıyorum, Kahire’den bu yana onlarla birlikteyim. İstanbul’u, Kapadokya’yı, İzmir’i görenler ve aralarında, kimilerinin ataları buralardan gitmiş Atina’ya, Selanik’e… Aynalı Salon, Pera Palas’ın Barlı Salon’undan daha görkemli değil. Birden, Pera Palas’ın barına en yakın, pencere kıyısındaki masaya oturup Asmalımescit Sokağı’na baktığımı anımsıyorum. İskenderiye’de Asmalımescit’e benzeyen onlarca sokak var, özellikle Grek mahallesinde; Kavafis’in evinin bulunduğu, eski adıyla Lepsius, yeni adıyla Şarm eşŞeyh Sokağı da Asmalımescit’in akrabası. Kafamdan bunları geçirirken dikkatle salona bakıyorum: Justine’e, Balthazar’a, Mountolive’e, Cléa’ya, Darley’e, Nessim’e benzeyen kimse yok. “Amonyak, sandal ağacı, güherçile ve balık” kokuyor İskenderiye eskisi gibi, şimdi ek ve eksiklik olarak, at gübresi yerine egzoz gazı kokusu var.

Hayal kırıklığı yaşayabilirim Aynalı Salon’a bakarken, ama buna izin vermeyeceğim, vermemeliyim. Bu sırada Robert Desnos’nun bir dizesi imdadıma koşup derdime deva oluyor: “J’ai tant rêvé de toi que tu perds ta réalité (Seni öylesine düşleyip durdum ki yitiriyorsun gerçekliğini).” Sonunda elde mısır koçanı kalmasa bile gölgelerden ve hayaletlerden başka bir şey kalmıyor gerçeklikten.

Kırk yıl, güneşte kalmış siyah gömlek gibi morarmış, bozarmış…

Kuşkuya düşüyorum. İstanbul’a dönünce Justine’in 65. sayfasını yeniden okuyorum, ilk kez otuz bir yıl önce okuduğum bu sayfayı. Cecil Otel’in Aynalı Salon’unu görmeksizin aldığım yazınsal haz ile gördükten sonrakinin arasında biraz fark var. Salonu gördükten sonra haz daha da derinleşmiş, sınırları genişlemiş. Salonu görmeden imgelemimde kuruyordum onu, şimdi imgelemime gerçeklik de ekleniyor ya da gerçekliğe imgelemim katkıda bulunuyor. Yazınsal nesnenin, yazınsal gerçekliğin, görme ve deneyimle denenmesi ne zorunlu, ne de gerekli. Böyle bir deneyimi zorlamıyor “yazı”, ama yazınsal gerçeklikle nesnel gerçekliği birlikte kavramak ve yaşamak için büyük bir fırsat. Belki de ikisini birlikte ve ayrı ayrı anlamak için, kavramak ve değerlendirmek için bulunmaz bir fırsat.

Birkaç gün önce, çok ilginç genç bir edebiyatçı benimle bir söyleşi yaptı bir dergi için (Varlık dergisi için). Zeki bir genç, donanımlı, beni iyice sıkıştırdı. Hele, “Gerçeklik ile tanıklığın sınırları var, sınırları belli, ama imgelemimizin sınırları durmadan genişler” dediğim zaman. Tam bu sözcüklerle mi söyledim, emin değilim, ama böyle bir şey söyledim. İmgelem yazınsal (ya da sanatsal) eylemin lokomotifi, ateşleyicisi, çünkü “montaj” olanağı veriyor. Montaj, ama modele uygun bir yeniden üretim (restitution) değil; montaj, ama önceden hazırlanmış bir krokiye göre değil, kendini yaratan bir modele göre.

Bu yaz başlarında, Ankara’nın Mülkiyeliler Birliği’nin bahçesinde Emniyet örgütünün en üst basamaklarında görev almış bir lise arkadaşıma rastladım. Neredeyse 1956’dan bu yana görmemiştim onu. Lise sıralarında şiir yazmıştı, sürdürmediği için canı sıkılıyor gibiydi. Ayrıca yaptığı işten dolayı kendisini küçük göreceğimi sanıyordu. Ona, “Yazarın işi detektifin işine benzer” dedim. “Ama yazar özgür bir detektiftir, gerçekliğin araştırılmasında hiçbir yerden buyruk almaz, araştırmasını ceza yasasına göre değil yazınsallığın yasalarına göre yapar; bağımsız ve özgür bir detektiftir yazar.”

Birkaç gün sonra, yani İskenderiye’de yaşanan, şimdi “geçmiş”e dönüştüğü için imgelemimde özgürce montaj yapabileceğim günlerden birinde, büyük aynanın önündeki masalardan birinde oturuyordu Koskis Moskof, karısıyla birlikte. Bana, Justine’in odama gelip gelmediğini sordu, kendisine Justine’i değil Cléa’yı beklemiş olduğumu söyledim. Bunun üzerine bayatlamış, sıradan bir cümle söyledi:

– Ben sevdiğim her kadına “Justine” adını takıyorum.

Belki bayağı, ama yazınsal eylemi oluşturan “soğan”ın katmanlarından birini simgeleyen bir cümle.

[i] -Gösteri, Ocak 1995

 – Çile Törenleri, Varlık Yayınları 1995

 –  Yazmasam Olmazdı, Doğan Kitap, 2004